گروه اقتصاد کلان هادی سلگی
هفته گذشته مرکز آمار محاسبات خود را از ضریب جینی سال 94- 89 منتشر کرد؛ آماری که نشان داد در سال گذشته وضعیت توزیع درآمد در کل کشور نابرابرتر شده است، به این شکل که در ادامه روند افزایش نابرابر توزیع درآمدی که از سال93 شروع شده بود، این خیزش در سال94 به پیک خود در 5سال گذشته رسیده است. درحالی که در سال‌های90، 91 و 92 شاخص نابرابری درآمدی روی 37صدم ثابت مانده بود، اما در سال93 به 38صدم و در ادامه در سال94 به میزان 39صدم رسیده است. کارشناسان اقتصادی علت کاهش ضریب جینی در سال92 را تاثیرات هدفمندی یارانه‌ها بر توزیع برابر درآمدها و افزایش آن در سال‌های93 و 94 را خنثی شدن اثر اولیه طرح هدفمندی به‌دلیل افزایش تورم بیان می‌کنند؛ تورمی که در ادبیات اقتصادی به آن مالیات تورمی می‌گویند، بدین معنی که کاهش قدرت خرید مردم به‌دلیل افزایش تورم به نوعی یک گونه افزایش مالیات محسوب می‌شود. ضریب جینی یک واحد اندازه‌گیری پراکندگی آماری است که معمولا برای سنجش میزان نابرابری در توزیع درآمد یا ثروت در یک جامعه آماری استفاده می‌شود. این ضریب با نسبتی تعریف می‌شود که ارزشی بین صفر و یک دارد؛ ضریب جینی نزدیک به صفر برابری بیشتر در
توزیع درآمد یا ثروت را نشان می‌دهد درحالی که ضریب جینی نزدیک به یک توزیع نابرابر را مشخص می‌کند. صفر یعنی همه درآمد و ثروت یکسان دارند (برابری مطلق) و عدد یک یعنی نابرابری مطلق به‌گونه‌یی که ثروت تنها در دست یک نفر است و مابقی هیچ درآمدی ندارد.
بر این اساس علاوه بر ضریب جینی کل کشور یکی از آمارهای مهم جدول داده‌های مرکز آمار، نسبت 10درصد ثروتمند نسبت به 10درصد فقیر است که در سال94 به 12.6برابر رسیده است، یعنی ثروتمندترین دهک بیش از 12برابر کمترین دهک درآمد داشته‌اند این درحالی است که در سال‌های91 و 92 در حدود 10.5برابر و در سال93 با جهشی بی‌سابقه به 12.33برابر رسید. کارشناسان معتقدند که افزایش یکباره ضریب جینی و شکاف درآمدی در سال93 به‌دلیل تورم سال‌های اخیر بوده است. به اعتقاد این افراد نرخ تورم با وقفه و تاخیر زمانی روی درآمد خانوارها تاثیر می‌گذارد بنابراین در تغییرات تورم طی سال‌های1386 تا 1388 می‌توان مشاهده کرد که نرخ تورم در کشور سیری کاهشی داشته و پس از آن از سال1389 تا سال1392 افزایش یافته است. این کارشناسان با استناد به نظریات اقتصادی می‌گویند به‌همین سبب فاصله سهم درآمدی دهک‌ها از درآمد کل نیز، در سال‌های1388 تا 1390 کاهش یافته و پس از آن فاصله دهک‌ها افزایش پیدا کرده است.
وجود نابرابری گسترده در توزیع درآمد به بروز فقر و افزایش دامنه آن منجر می‌شود، چراکه با فرض هر سطحی از رشد اقتصادی، نابرابری بالا در توزیع درآمد باعث ایجاد شکاف بیشتر در طبقات جامعه و گسترش فقر می‌شود.
این عامل می‌تواند به آن دلیل باشد که سهم اندکی از منابع به دست آمده به اقشار محروم و طبقات پایین درآمدی می‌رسد، به‌علاوه سطوح بالای نابرابری در توزیع درآمد توالی رشد اقتصادی و به‌تبع آن فرآیند کاهش نابرابری توزیع درآمد را کند می‌کند. تاثیر منفی نابرابری در توزیع درآمد بر رشد اقتصادی را می‌توان از جنبه‌های مختلف ارزیابی کرد. به‌عنوان مثال دسترسی به منابع اقتصادی و درآمدی نزد گروههای ثروتمند و غنی جامعه متمرکز شده و این مانع از دسترسی سایر گروه‌ها به این منابع و انجام سرمایه‌گذاری توسط آنها می‌شود.
در دولت دهم در سال‌های منتهی به 89 درآمدهای بالای نفتی و عدم برنامه‌ریزی صحیح، در تخصیص منابع حاصله موجب نابرابری در توزیع ثروت و درآمد می‌شود و از سال1389 به بعد با اجرای طرح هدفمند‌سازی یارانه‌ها تا پایان دولت دهم ثبات نسبی در اکثریت دامنه‌های پایین جامعه، میانگین ضریب جینی کشور را با ثبات نسبی نگه می‌دارد و از تلاطم حفظ می‌کند. البته در این سال‌ها کاهش قیمت نفت و کاهش عرضه آن توامان به‌دلیل تحریم‌ها آن‌چنان روی درآمد ملی تاثیرگذار بود که اقتصاد به‌طور سیستماتیک نیازمند انضباط مالی و بعد موجب کاهش واریانس توزیع درآمد و ثروت می‌شود. در ادامه در سال93 بعد از انتقال دولت توزیع درآمد به دهک بالایی جامعه بیشتر صورت گرفته است، درحالی که توزیع آن به سایر دهک‌ها تغییری نداشته و اینکه چرا چنین اتفاقی در دهک بالایی می‌افتد جای سوال است.
البته در دولت جدید سهم 20درصدی فقیرترین افراد جامعه ابتدا کاهش یافته و سپس با ثبات باقی‌مانده است ولی همچنان نسبت دهک‌های پردرآمد به کم‌درآمد در اقتصاد ایران رو به افزایش است و تداوم این وضع طبقه دهک‌های وسط جامعه را به کلی نابود خواهد کرد. لازم به ذکر است که براساس آمارها در مجموع توزیع ثروت در روستاها از ثبات بیشتری نسبت به شهرها برخوردار بوده است.
نکته دیگر این است که برخی کارشناسان می‌گویند که «این آمار قابل اتکا نیست چون نمونه آماری جمع‌آوری شده نمونه نمایانگر خانوارهای کل کشور نیست بلکه بیشتر مربوط به گروههای میانه به پایین است و گروههای خیلی فقیر و نسبتا ثروتمند به بالا در این نمونه آماری وجود ندارند.»
به گفته آنها نمی‌توان توزیع درآمد را فقط با ضریب جینی توضیح داد چون ضریب جینی صرفا پراکندگی درآمد را نشان می‌دهد به این شکل که اگر در نمونه‌های آماری افراد متعلق به گروههای خیلی بالا و خیلی پایین حضور نداشته باشند نتایج به دست آمده اصلا قابل اتکا نخواهد بود، بنابراین برخی از این صاحب‌نظران معتقدند که برای تشخیص درست‌تر وضعیت درآمد در ایران لازم است به وضعیت فقر هم نگاه کنیم و همزمان رفتار فقر را نیز بررسی کرد.
