گروه اقتصاد کلان مرضیه امیری
تشدید تحریم‌های اقتصادی در دهه80 که هنوز هم باوجود انجام توافق هسته‌یی لغو آن به‌طول انجامیده، روند ساختار پولی و مالی کشور را آنچنان تحت‌الشعاع قرار داد که زمانی که کشورهای توسعه‌یافته و صنعتی، 15جایگاه نخست را در سطح بدهکارترین کشورها به خود اختصاص می‌دادند، رتبه ایران هر سال با تنزل بیشتری مواجه می‌شد؛ این کاهش حجم بدهی ایران بیانگر آن است که باوجود تسویه سالانه بدهی‌های قبلی، نتوانسته منابع خارجی بیشتری را از سایر کشورهای دنیا یا نهادهای بین‌المللی جذب کند. طی 9سال اخیر وضعیت بدهی‌های خارجی کشور روند کاهشی را تجربه کرده؛ به‌طوری که بدهی خارجی ایران از 21.543میلیارد دلار در سال2005 به 5.495میلیارد دلار در سال2014 رسیده است. این تازه‌ترین آماری است که بانک جهانی از وضعیت بدهی کشورهای مختلف جهان ازجمله ایران منتشر کرده و یافته‌های همین نهاد نشان می‌دهد درست در زمانی که ایران به‌دلیل وضع تحریم‌ها از امکان تامین مالی خارجی محروم مانده بود، هر سال سهم بدهی‌های خارجی کشورهای همجوار فزونی یافته است؛ به‌طوری که برای کشوری همچون پاکستان در سال2014، معادل 62.184میلیارد دلار بدهی خارجی ثبت شده که نسبت به سال
قبل از آن، حدود 20درصد افزایش داشته است. در این بازه زمانی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به‌شدت تقلیل یافته و در سال2014 با کاهش 30درصدی به 2.1میلیارد دلار رسیده است، درحالی که در سال2012 این شاخص تقریبا دو برابر بیشتر بوده و اقتصاد ایران در آن سال توانسته بود 4.662میلیارد دلار سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی جذب کند.
بانک جهانی در تازه‌ترین گزارش خود از کاهش
۱.۵میلیارد دلاری بدهی خارجی ایران در سال۲۰۱۴ خبر داده و میزان کل بدهی‌های خارجی کشورمان را 5.495میلیارد دلار برآورد کرده است. پیش‌تر نیز بانک مرکزی، میزان بدهی‌های خارجی کشور برای سال93 را حدود 5میلیارد دلار محاسبه کرده بود که تقریبا نزدیک به عدد منتشر شده از‌سوی بانک جهانی است. اما بانک مرکزی ایران از مجموع بدهی‌های خارجی (سال93) معادل 428میلیون دلار آن را مربوط به بدهی‌های کوتاه‌مدت و معادل 4میلیارد و 787میلیون دلار آن را مربوط به بدهی‌های میان و بلندمدت اعلام کرده بود. این درحالی است که بانک جهانی، بدهی‌های بلندمدت کشورمان را 3میلیارد و 42میلیون دلار و حجم بدهی‌های کوتاه‌مدت را هم 486میلیون دلار برآورد کرده است. براساس این گزارش میزان دیون خارجی ایران که در سال2013 بالغ بر 7.006میلیارد دلار بوده که این میزان در سال2014 به 5.495میلیارد دلار کاهش پیدا کرده است. همچنین از مجموع کل بدهی‌های ایران، به روایت بانک جهانی 1.967میلیارد دلار آن شامل بدهی ایران به صندوق بین‌المللی پول بوده است. بر این اساس کل سود پرداختی ایران بابت دیون خارجی خود در سال2014 بالغ بر 33میلیون دلار گزارش شده است.
گزارش بانک جهانی نشان می‌دهد، ایران در فاصله پنج ساله بین 2010 تا 2014 مبلغی بالغ بر 350میلیون دلار بابت دیون خارجی خود سود پرداخت کرده و بدهی خارجی ایران طی 5سال گذشته روندی نزولی داشته است. بر این اساس در سال2010 کل بدهی خارجی ایران 20.03میلیارد دلار بوده که این رقم با کاهش 72درصدی به 5.495میلیارد دلار در سال2014 رسیده که شاید مهم‌ترین دلیل آن را بتوان تشدید تحریم‌های اقتصادی دانست که امکان استقراض و تامین مالی از طریق گذرگاه‌های خارجی را بسیار محدود کرده و عملا جز کشور چین آن‌هم در قالب فاینانس، گزینه دیگری برای گشایش ارزی باقی نگذاشته بود.
بانک جهانی همچنین در گزارش خود کل سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران طی سال2014 را معادل 2.1میلیارد دلار اعلام کرده و از کاهش 30درصدی این رقم نسبت به سال قبل از آن خبر داده است. این درحالی است که در سال2009 رقم ثبت شده برای این شاخص، معادل 5.029میلیارد دلار بوده است. این داده‌های بانک جهانی، خود شرح حالی آماری از وضعیتی است که اقتصاد ایران در سال‌های اخیر با آن درگیر بوده که مهم‌ترین و تعیین‌کننده‌ترین عامل آن را باید در وضع تحریم‌های اقتصادی علیه ایران جست‌وجو کرد. مقایسه‌یی گذرا به وضعیت ایران و دیگر کشورهای با اقتصاد نسبتا مشابه (کشورهای در حال توسعه منطقه) در میان اطلاعات و آمارهای همین گزارش بانک جهانی نشان می‌دهد، کشورهایی همچون عربستان، قطر و امارات‌متحده عربی که همچون ایران اقتصادی وابسته به نفت و درآمدهای نفتی دارند، در بازه زمانی موردمطالعه بانک جهانی در این گزارش، به‌دلیل استفاده از فرصت جذب سرمایه‌گذاری خارجی در بخش‌ها و صنایع مختلفی ازجمله نفت، گاز و پتروشیمی، توانسته‌اند سهم نسبتا مناسبی از جذب سرمایه‌گذاری خارجی در سطح بین‌المللی داشته باشند. نگاهی به وضعیت این کشورها در شاخص‌های مختلف اقتصادی و توسعه‌یی ازجمله فضای کسب‌و‌کار، رقابت‌پذیری و توسعه انسانی، مشاهده می‌شود که این کشورها وضعیت نسبتا بهتری طی سال‌های اخیر در مقایسه با ایران داشته‌اند. کمااینکه به لحاظ بدهی خارجی هم این کشورها به‌خصوص عربستان، بدهکارتر از ایران هستند.
