معضل بیکاری در اقتصاد ایران از ویژگیهای خاصی برخوردار است که مقابله با آن را مشکلتر کرده است. تعداد بیکاران درحال حاضر رقمی در حدود 2میلیون و 500 هزار نفر اعلام شده است که بیش از 1.2میلیون نفر آنها فارغالتحصیلان دانشگاهی هستند. نگرانی فزایندهیی که در مورد جمعیت رو به افزایش بیکاران در ایران وجود دارد باعث شده مسوولان دولت یازدهم همواره از مساله اشتغال به عنوان چالش اساسی دولت یاد کنند.
ویژگیهای جمعیت بیکار در ایران
نرخ بیکاری در کشور طبق آخرین آمار اعلام شده 10.7درصد بوده که رقمی در حدود دو برابر متوسط نرخ بیکاری در جهان است. حسن طایی معاون اشتغال وزیر تعاون کار و رفاه اجتماعی معتقد است اگر آمار بیکاران کشور را بر اساس تعریف کامل و بزرگتری که از مفهوم بیکاری بر مبنای محاسبه افرادی که وارد بازار کار شده ولی شغلی به دست نیاوردهاند، در نظر بگیریم تعداد بیکاران از آمار اعلام شده فراتر است.
نرخ بیکاری در ایران
در مقایسه با دیگر کشورها
بر اساس آمار صندوق بینالمللی پول، ایران در سال 2013 با نرخ بیکاری 12.9درصد بیستویکمین کشور جهان به لحاظ جمعیت بیکاران بوده است. همین نهاد نرخ بیکاری ایران را در سال 2014 رقمی معادل 14درصد اعلام کرده که به این ترتیب از نظر نرخ بیکاری ایران در رتبه شانزدهم کشورهای جهان قرار میگیرد. این نهاد بینالمللی وضعیت بیکاری در ایران را برای سالهای آتی رو به بدتر شدن پیشبینی کرد.با توجه به ویژگیهای خاص جمعیتی ایران برای بررسی معضل بیکاری در اقتصاد ایران باید بهویژگیهای بیکاری در ایران بر اساس ساختار و ترکیب جمعیتی کشور پرداخت و تفاوت بیکاری در اقتصاد ایران را با دیگر کشورها مخصوصا کشورهای توسعهیافته مقایسه کرد.
نرخ بالای بیکاری جوانان
آخرین آمار اعلام شده نرخ بیکاری توسط مرکز آمار در بهار سال 93، نرخ بیکاری جوانان 24-15 سال در کل کشور 24.8درصد اعلام کرده که تحلیل این رقم بر اساس استانداردهای بینالمللی نشاندهنده بحران وضعیت بیکاری در ایران است.
نرخ بالای بیکاری تحصیلکردهها
بر اساس تحلیلها و گزارشهای وزارت کار نرخ بیکاری فارغالتحصیلان 15.3درصد بوده است. همچنین علی ربیعی، وزیر کار در اظهارات خود اعلام کرده بود 43درصد جویندگان کار را فارغالتحصیلان دانشگاهی تشکیل میدهند. از سوی دیگر با در نظر گرفتن جمعیت بیش از 4میلیونی دانشجویان این وضعیت با ادامه روند فعلی طی سالهای آتی شدت بیشتری یافته و وخیمتر میشود.
نرخ بالای بیکاری زنان
وضعیت بیکاری برای زنان در کشور بهطور کلی بسیار نامناسبتر از مردان است. نرخ بیکاری زنان در بهار سال 93 توسط مرکز آمار 19.4درصد اعلام شده است. نرخ بیکاری زنان جوان 29-15 ساله 41.6درصد را نشان میدهد با در نظر گرفتن آنکه زنان نسبت بیشتری از جمعیت دانشجویان کشور را تشکیل میدهند میتوان اینگونه برداشت کرد که زنان از نظر نرخ بیکاری فارغالتحصیلان، اوضاع خوبی ندارند.
دلایل نرخ بالای بیکاری
بانک جهانی در سری گزارشهای خاورمیانه در تحلیل چرایی نرخ بالای بیکاری جوانان در ایران از برجستهترین دلایل نرخ بالای بیکاری در ایران و کشورهای مشابه را به تمایل بالای جوانان به صبر کردن برای یافتن شغل دولتی میداند. شغلهای بخش دولتی به دلیل دستمزدهای بالا، امنیت شغلی و مزایای خوب بسیار جذاب هستند. از سوی دیگر بر مبنای گزارش بانک جهانی جمعیت بالای بیکار و تقاضای بسیار بالا برای شغلهای دولتی منجر به شکلگیری فساد برای استخدام شدن در شغلهای دولتی شده است بهطوری که در نظر بسیاری از مردم برای دست یافتن به یک شغل دولتی نیاز به روابط خاص است. همچنین وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در توضیح دلایل افزایش نرخ بیکاری جوانان به عوضشدن ذایقه جوانان به اشتغال و تمایل به کسب شغلهای لوکس اشاره کرده است. وی در اظهارات خود اعلام کرده هماکنون 2میلیون فرصت شغلی در کشور وجود دارد که کسی حاضر به انجام آنها نیست. از دیگر دلایل بالا بودن نرخ بیکاری در ایران بهطور کلی میتوان به عدم توانایی بخش خصوصی در ایجاد اشتغال، پایدار اشاره کرد. همچنین بخش دولتی در ایران بیش از 40درصد جمعیت شاغل را در اختیار دارد. این در حالی است که
نیروی کار زیاد و بیکاری پنهانی که در این بخش وجود دارد منجر شده بهرهوری بخش دولتی در ایران بسیار پایینتر از متوسط جهانی باشد، به عنوان مثال ساعت کاری مفید کارمندان در ایران در برخی از آمارها 20دقیقه در روز اعلام میشود.
در مورد توضیح دلایل بالای نرخ بیکاری زنان در ایران علاوه بر موارد فوق میتوان به مسایل فرهنگی اشاره کرد که سبب میشود در ایجاد اشتغال زنان به عنوان اولویت مطرح نشوند.
سرانجام چه خواهد شد...
برای توقف بخشیدن به روند کنونی و دست یافتن به شرایط مساعد، محاسبات نشان میدهد باید با حفظ فرصتهای شغلی فعلی دستکم یک میلیون شغل در هر سال ایجاد شود.
اما سیل عظیم جویندگان کاری که طی سالهای آتی وارد بازار کار میشوند با در نظر گرفتن توان محدود اقتصاد داخلی و تحریمهای بینالمللی که بر اقتصاد ایران سایه شوم خود را افکنده دست یافتن به این هدفگذاری مهم را در هالهیی از ابهام قرار میدهد.
حسن فیروزآبادی قائممقام وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در مصاحبهیی که توسط مهر منتشر شده اعلام کرده که ظرف 7سال آینده 5 میلیون نفر نیروی جدید متقاضی کار وارد بازار کار خواهند شد. با در نظر گرفتن میزان سرمایه مورد نیاز برای ایجاد هر شغل، سرمایهگذاریهای لازم برای ایجاد اشتغال این تعداد متقاضی شغل، خارج از توان ملی است. قائممقام وزیر کار افزود: معتقدیم که در مشاغل خرد جای کار بسیاری است و دیگر اینکه در مشاغل خانگی به دلیل گستردگی، قشر جمعیتی که وارد بازار کار میشوند بسیار چشمگیر است. فیروزآبادی افزود: مجبور هستیم به سمتی برویم که تعاونیها و کارگاههای کوچک که از فضای اقتصادی خانوادهها و با سُنتهای ما مطابقت دارد، استفاده کنیم و این ظرفیت پنهان را مورد بررسی بیشتر قرار داده و در برنامههای دولت قصد داریم در این جهت حرکت کنیم. با در نظر گرفتن نکاتی که قائم مقام وزیر کار مطرح کرده شاید چاره حل مشکلات اشتغال کشور با توجه به توان محدود اقتصاد کشور میتواند درجذب سرمایهگذاری خارجی و ترغیب سرمایهگذاران خارجی برای سرمایهگذاری در ایران باشد که علاوه بر تقویت اقتصاد ایران میتواند بسیاری از جوانب بازار کار را نیز تحت تاثیر قرار دهد.