گروه غذا و دارو محمد مهدی حاتمی
بازار مرغ کشور در جنب‌وجوش روزهای پایانی سال93، به بازار دلار در پاییز91 شبیه شده است. قیمت مرغ هر روز با نرخ تازه‌یی مواجه است؛ نوسان‌هایی که البته عمدتا گرایش به افزایش قیمت دارند. این اتفاق هر سال در آستانه نوروز رخ می‌دهد و هر سال دولت تلاش میکند در کشاکش عرضه و تقاضا دخالت کند. امسال هم تلاش‌های دیرهنگام سازمان حمایت از تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان و ستاد تنظیم بازار نتوانست قیمت‌های تصاعدی مرغ را که آن را روزبه‌روز بیشتر از دسترس کم‌درآمد‌ها خارج میکند، به ثبات نزدیک‌تر کند. عرضه مرغ منجمد دولتی با قیمت 5100تومان هم به‌تازگی آغاز شده تا پس از عرضه مرغ 5500تومانی، قیمت مرغ باز هم پایین‌تر بیاید. عمده تولیدکنندگان و اقتصاددانانی که به مکانیسم بازار معتقدند، راه تعادل در بازار را عدم دخالت دولت می‌دانند و این درحالی است که مدیرکل نظارت و هماهنگی گشت‌های مشترک سازمان تعزیرات حکومتی هم از ورود گشت مشترک تعزیرات حکومتی سراسر کشور به بازار مرغ خبر داده است.
معاون امور تولیدات دامی وزارت جهاد کشاورزی، روز دوشنبه گفته بود قیمت هر کیلوگرم مرغ منجمد برای عاملان توزیع از 5500تومان به 5100تومان کاهش یافته است و قیمت گوشت مرغ گرم نیز در روزهای آینده کاهش خواهد یافت. حسن رکنی در ادامه صحبت‌های خود گفته بود: دولت برای هر کیلوگرم مرغ منجمد بیش از دو هزار تومان به مصرف‌کنندگان یارانه می‌دهد و هم‌اکنون قیمت هر کیلو مرغ منجمد در میادین میوه و تره‌بار از 5900 به 5750تومان کاهش یافته و با تصمیم ستاد تنظیم بازار، این قیمت همچنان کاهش خواهد یافت. اینکه چه میزان طول خواهد کشید تا بازار به سیاست‌های تنظیمی و دستوری پاسخ بدهد چندان مشخص نیست ولی گزارش میدانی «تعادل» از سطح شهر تهران نشان از آن دارد که قیمت مرغ نه تنها نشکسته که حتی به حالت ثبات نیز نزدیک نشده و بنا بر پیش‌بینی عده‌یی از عمده‌فروشان این محصول، امکان بالاتر رفتن قیمت آن در روزهای نزدیک به سال نو نیز بیشتر شده است.
بازار کم‌رونق؛ مرغ‌های کیفی‌تر
مشاهدات میدانی «تعادل» از بازار مرغ پایتخت اما با فضای ترسیم شده ازسوی دولتی‌ها تفاوت دارد. روی شیشه یکی از فروشگاه‌های مرغ که در بازار نام شناخته شده‌یی نیز هست قیمت 6980تومان برای هر کیلو مرغ گرم نوشته شده بود؛ قیمتی که به گفته‌های مسوولان نزدیک‌تر است. قیمت روی شیشه اما با قیمت واقعی فروش این فروشگاه فرق داشت! «6980تومان قیمت سینه مرغ است، قیمت مرغ کامل اما 7500تومان است.» یکی دیگر از فروشندگان مرغ در پاسخ به سوال «تعادل» درمورد تغییرات قیمت این محصول گفت: «قیمت‌ها همیشه در شب عید بالا می‌روند. تقصیر ما هم نیست. ما مرغ گرم را کیلویی 7200تومان می‌خریم و 7700می‌فروشیم.» از میان فروشگاه‌های راسته فروش مرغ در محله ستارخان تهران تنها یک فروشگاه، مرغ منجمد به قیمت دولتی می‌فروخت. قیمت نصب شده روی شیشه این مغازه، 5700تومان بود. ولی فروشنده خود معتقد بود اقبال مردم به مرغ منجمد کم است و عرضه بالای مرغ منجمد برزیلی با قیمت دولتی تاثیری در قیمت گوشت گرم نخواهد داشت؛ «مردم ترجیح می‌دهند گوشت گرم بخرند. به‌نظر من قیمت مرغ کشتار روز نمی‌شکند.» این درحالی است که معاون بازرگانی داخلی شرکت پشتیبانی امور دام کشور
بااشاره به کاهش قیمت مرغ منجمد از ۵۵۰۰ به ۵۱۰۰تومان، گفته است: قیمت مرغ طی چند روز آینده کاهش پیدا میکند. عباس والوزی بااشاره به کاهش گرایش مردم به مصرف مرغ منجمد، اضافه کرد: «مردم بدون هیچ نگرانی درمورد کیفیت مرغ منجمد می‌توانند این کالا را مصرف کنند چراکه نظارت ما روی گوشت مرغ منجمد بسیار بیشتر است تا روی مرغ گرم. مرغ منجمد توسط ناظران کیفی ما کنترل می‌شود و نسبت به سایر تولیدات کیفیت بیشتری دارد. تصورات رایج میان مردم درمورد مرغ منجمد پایه علمی ندارد و کیفیت این کالا در حد مطلوب و کاملا بهداشتی است.»
«سازمان حمایت مقصر است»
غلامعلی فارغی، رییس انجمن صنایع طیور ایران در گفت‌وگو با «تعادل» ریشه بروز نابسامانی در بازار مرغ کشور را در اتفاقاتی می‌داند که از 6ماه قبل شروع شده‌اند. فارغی معتقد است: «6ماه پیش قیمت مرغ خیلی پایین بود. طبیعی است که تولید‌کننده‌یی که به‌دلیل پایین بودن قیمت در حال ضرر کردن است، بخشی از مولد‌های تولید خود را از گردونه خارج کند. با خروج مولد‌ها از زنجیره تولید، عرضه کم شده و قیمت‌ها بالا می‌روند.» به گفته فارغی، مجموعا بین 15 تا 18هزار تن از تولیدات مرغ کشور در فاصله زمانی بهمن تا اسفند کم شده است و همین عامل بوده که منجر به افزایش قیمت مرغ در کشور شده است. فارغی اما وضعیت فعلی تولید را «نرمال» توصیف میکند و حتی پیش‌بینی میکند قیمت مرغ از 20اسفند به بعد مجددا پایین بیاید و در نیمه دوم فروردین94، بار دیگر با افت شدید مواجه شود.
فارغی وزارت کشاورزی را هم از اتهام سهل‌انگاری در بروز نوسان شدید در قیمت مرغ تبرئه میکند؛ «من معتقدم سازمان حمایت از تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان که در ستاد تنظیم بازار هم نماینده دارد، مقصر است. اینها اگر به‌موقع اقدام می‌کردند و تصمیم درستی می‌گرفتند امروز مصرف‌کننده با این وضعیت مواجه نبود. از طرف دیگر سیاست‌های پلیسی جواب نمی‌دهد. اگر دنبال تنظیم بازار مرغ هستیم باید اقدام اقتصادی کرده و ظرفیت تولید تولیدکنندگان را حفظ کنیم. با اعمال فشار سازمان حمایت و ستاد تنظیم بازار چیزی درست نمی‌شود.»
رییس انجمن صنفی تولیدکنندگان جوجه یکروزه معتقد است قیمت مرغ در رابطه با عرضه و تقاضاست که تعیین می‌شود و نوسان آن نیز تنها از همین منطق پیروی میکند. حسن مهربانی به «تعادل» گفت: «قیمت گوشت قرمز در ایران بسیار بالاست. نسبت قیمت گوشت قرمز به قیمت گوشت مرغ در کشور در سال1380، تقریبا 2 بوده است. به‌عبارت دیگر قیمت گوشت قرمز دو برابر قیمت گوشت مرغ بوده است. این نسبت در سال1392 به 4 رسیده و در حال حاضر 5 است. گوشت قرمز و گوشت مرغ هم کالاهای جایگزین همدیگر هستند و عدم توانایی خرید گوشت قرمز، مردم را به سمت خرید گوشت مرغ سوق می‌دهد.»
همین موضوع را با بهاالدین نجفی، فارغ‌التحصیل دکترای اقتصاد کشاورزی از دانشگاه کمبریج و استاد دانشگاه شیراز در میان گذاشتیم. نجفی نیز معتقد است آنچه قیمت مرغ را در بازار تعیین میکند روابط عرضه و تقاضاست و بازار را نمی‌توان با بخشنامه و دستور متعادل کرد؛ «هزینه دخالت دولت در اقتصاد بسیار بیشتر از منافع آن است ولی درمورد کالاهای اساسی گویا دولت چاره‌یی هم جز دخالت در بازار ندارد. دولت با افزایش عرضه قادر خواهد بود بخشی از تقاضای اضافی را که در پایان هر سال ایجاد می‌شود، جبران کرده و نقش مثبتی در کاهش قیمت ایفا کند.» نجفی معتقد است اقدام دولت برای تنظیم بازار، عمدتا از راه افزایش واردات و ذخیره‌سازی رخ می‌دهد؛ «ما باید بازار مرغ را واقع‌بینانه ببینیم و آن را با وضعیتی قیاس کنیم که دولت در بازار دخالت نکند. اوضاع می‌تواند بهتر یا بدتر شود.»
بازاری که آقا بالا سر می‌خواهد
همه اینها درحالی است که به‌تازگی پای سازمان تعزیرات حکومتی نیز به بازار مرغ باز شده است و این یعنی بازار از راه‌های اقتصادی سر رام شدن ندارد و اقدام تعزیراتی مورد نیاز است. مدیرکل نظارت و هماهنگی گشت‌های مشترک سازمان تعزیرات حکومتی روز چهارشنبه گفت: با نزدیک شدن عید نوروز و افزایش تقاضا برای خرید، هر ساله افراد فرصت‌طلبی هستند که سعی دارند با سوءاستفاده از ناآگاهی مردم از قوانین، سود ببرند.
محمدحسن سرابیان افزود: این روزها این افراد فرصت‌طلب در کمین نوسانات بازار عرضه مرغ هستند و در همین راستا اداره کل نظارت و هماهنگی گشت‌های مشترک تعزیرات حکومتی بخشنامه‌یی برای گشت مشترک سراسر کشور ارسال کرده که براساس آن مدیران اجرایی سازمان تعزیرات حکومتی موظفند نسبت به اجرای طرح سراسری گشت‌های مشترک در قالب نظارت بر عملکرد واحدهای عرضه‌کننده مرغ اقدام کنند.
سرابیان در پاسخ به اینکه مدت زمان اجرای این طرح چه مدت خواهد بود، گفت: این طرح با برنامه‌ریزی و هماهنگی مدیران کل استانی با دستگاه‌های مربوطه آغاز و تا زمان بازگشت آرامش نسبی به بازار عرضه مرغ، در مراکز استان و شهرستان‌های تابعه با هماهنگی و همکاری دستگاه‌های نظارتی اجرا می‌شود.
وی افزود: واحدهای مربوطه به‌همراه روسای شعب تعزیرات حکومتی به‌صورت روزانه و در قالب اکیپ‌های گشت مشترک در بازار حاضر می‌شوند و با مشاهده کوچک‌ترین تخطی از قوانین، برخورد قاطع خواهند داشت. اقتصاددانان معتقد به سازوکار بازار معتقدند اقتصاد را باید به حال خود گذاشت تا روابط عرضه و تقاضا قیمت‌های تعادلی را تعیین کنند. به اعتقاد این دسته از اقتصاددانان، این تنها راه نفع بردن همزمان تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان است. اما در ایران گویا گوش شنوایی برای این قسم منطق‌های اقتصادی وجود ندارد و دخالت‌ها برای تعیین قیمت در بازار، رسیدن به ثبات و امکان‌پذیری پیش‌بینی آینده را هم از چنگ تولیدکنندگان ربوده است و هم از چنگ مصرف‌کنندگان.
