صنعت هوا و فضا دردنیا در انحصار چند کشور قرار دارد و کشورهای دیگر نیز به دلیل فناوری پیشرفته مورد نیاز طراحی و تولید هواپیما و هزینه‌های سنگین اقدام به سرمایه‌گذاری در این صنعت نکرده‌اند. امریکا، فرانسه و روسیه صاحبان این صنعت در دنیا به شمار می‌روند. ایران به دلیل تحریم‌ها از زمان جنگ تاکنون همیشه در تامین قطعات و نگهداری و تعمیرات هواپیما با چالش‌های زیادی مواجه بود بنابراین برای نجات خود در شرایط بحرانی ابتدا به وسیله سازمان‌های نظامی و پس از آن به کمک برخی شرکت‌های خصوصی در صنعت هوا و فضا سرمایه‌گذاری کرد. اکنون 164 شرکت در عضویت اتحادیه صنایع هوایی و فضایی ایران قرار دارند که 4 سال از تاسیس آن می‌گذرد.
مسعود قاسمی، دبیر اجرایی اتحادیه صنایع هوایی و فضایی ایران در گفت‌وگو با «تعادل» از وضعیت کنونی این صنعت در ایران و راهکارهای توسعه گفت.
برای شروع توضیح کوتاهی از اهداف و برنامه‌های این اتحادیه بفرمایید.
اتحادیه صنایع هوایی و فضایی ایران 4سال پیش و با هدف تقویت بخش خصوصی در این صنعت تشکیل شد. شرکت‌های زیادی در زمینه‌هایی مانند ساخت قطعه، تعمیر و نگهداری، ساخت هواپیماهای کوچک، آموزش خلبانی، تولید نرم‌افزارهای مورد نیاز و... فعالیت داشتند اما پراکندگی این شرکت‌ها و نبود سازماندهی مناسب مانع از هم‌افزایی و توسعه این صنعت در ایران شده بود. اکنون این اتحادیه 164 عضو دارد که همگی در بخش‌های مختلف به سازمان‌های نظامی و غیرنظامی مرتبط با هوا و فضا خدمات ارایه می‌کنند.
بدون تردید یکی از اهداف شما از ایجاد یک تشکل خصوصی شناسایی توانمندی‌های این صنعت در ایران بوده است. شاخص‌های این صنعت در ایران اکنون شامل چه مواردی است؟
اتفاقا یکی از اقدامات ما که مدتی پیش انجام شد برگزاری نمایشگاه توانمندی‌های صنایع هوایی و فضایی ایران بود. این نمایشگاه برای معرفی توانمندی‌های این صنعت به دولت و مردم برگزار شد و آنها باور و اعتماد بهتر و بیشتری نسبت به فعالان بخش خصوصی این صنعت پیدا کردند. در این نمایشگاه چند رونمایی از طراحی سیستم‌ها و تولید قطعات انجام شد که نیاز ایران را به واردات کاهش داد. همچنین باید متذکر شوم که ما در این صنعت برای شروع، کار خود را از طراحی هواپیماهای کوچک و غیرنظامی آغاز و با کسب تجربه بدون حمایت‌های دولتی و شرکت‌های بزرگ خارجی علم ساخت را به دست آوردیم. زمانی که ما کار خود را شروع کردیم عده‌یی معتقد بودند این کار اشتباه است زیرا هواپیما پیش از این اختراع شده بود و نباید این کار را تکرار کرد اما ما باید برای کسب دانش خودمان تجربه می‌کردیم. با آن اقدامات روزهای نخست بود که ما اکنون دانش تبدیل طرح به محصول را در این صنعت آموخته‌ایم.
به‌نظر شما طراحی هواپیما در ایران منطقی و امکان‌پذیر است؟
نه به هیچ‌وجه طراحی هواپیما از صفر تا دستیابی به نمونه اولیه با تجاربی که بنده به دست آورده‌ام در ایران توجیه اقتصادی ندارد. ما برای تولید هواپیما نیاز به یک برنامه بلندمدت و مرحله به مرحله داریم که شروع آن باید با انتقال تکنولوژی از یک شرکت صاحب نام آغاز شود. اکنون برخی سازمان‌های وابسته به دولت مدعی طراحی هواپیما درداخل کشور هستند اما به نظر من طراحی هواپیما با توجه به هزینه‌های بالا و نبود تکنولوژی در ایران توجیه ندارد و نباید با این حرف‌ها دولت را در تصمیم‌گیری‌ها به غلط انداخت. ما در ایران پیش از این نیز تجربه طراحی و تولید محصول داشته‌ایم و نمونه بارز آن محصولات ایران‌خودرو و سایپاست که به مراتب تکنولوژی بسیار سطح پایین‌تری نسبت به هواپیما نیاز داشته‌اند اما همچنان ما در این صنعت موفق نیستیم و کره‌جنوبی که عمر صنعت خودرو‌سازی آن چند دهه کمتر از ایران است ما را پشت سر گذاشته و صادرکننده خودرو به تمام دنیا به شما می‌رود.
پیشنهاد شما برای ورود به مرحله طراحی و تولید هواپیما چیست؟
ما باید روشی مانند چین را در پیش بگیریم. چین خرید هواپیما از ایرباس را مشروط به انتقال تکنولوژی به این کشور و ساخت هواپیما درچین کرده است.
این کشور آسیایی ده‌ها فروند هواپیما را پیش‌خرید کرده به شرط آنکه این غول هواپیمایی دانش ساخت و طراحی را به کارشناسان چینی انتقال دهد اگرچه ایرباس نیز محدودیت‌هایی را در این قرارداد قائل شده اما با گذر زمان و کسب فناوری به وسیله چینی‌ها آن محدودیت‌ها نیز برطرف خواهد شد. ما نیز باید با یکی از شرکت‌های صاحب‌نام هواپیماساز جهان وارد مذاکره شویم و ضمن پیش‌خرید، درخواست انتقال تکنولوژی از آنها داشته باشیم. پس از انتقال تکنولوژی و ارتقای دانش کارشناسان هوا و فضای ایران، شرایط برای دستیابی به مرحله طراحی و ساخت فراهم می‌شود؛ از ساخت یک بال گرفته تا ساخت موتور و...
به نظر شما برای توسعه صنعت هوا و فضا باید چه راهکاری را در ایران پیش گرفت؟
یک راهکار تجربه شده در تمام دنیا وجود دارد و آن تقویت هوانوردی عمومی و فرهنگسازی برای ارتقای دانش مردم و علاقه‌مندان به این صنعت است. توسعه هوانوردی عمومی توسعه صنعت هوا و فضا را در ایران سرعت خواهد بخشید. یکی از دلایل شهرت خلبان‌های ایرانی در دنیا این است که در گذشته افراد علاقه‌مند به خلبانی از هر کجای کشور می‌توانستند در آزمون‌های استعدادیابی شرکت کنند یا به مراکز آموزشی مرتبط مراجعه کنند و دولت نیز نه تنها هزینه‌یی دریافت نمی‌کرد بلکه افراد مستعد را استخدام و بورسیه می‌کرد اما اکنون تنها افرادی که ثروتمند هستند می‌توانند هزینه‌های سنگین دوره‌های خلبانی را پرداخت کنند. خلبانی در ایران به حرفه‌یی ویژه افراد ثروتمند تبدیل شده است در صورتی که بسیاری از افراد مستعد این رشته توانایی پرداخت هزینه‌های چند ده میلیونی را ندارند. ورزش‌های مرتبط با این صنعت نیز گران است و افراد علاقه‌مند نمی‌توانند برای کلاس‌های آموزشی اقدام کنند. افزایش هواپیماهای خصوصی، ایجاد فرهنگ به‌کارگیری آنها، تسهیل در آموزش و یادگیری دانش خلبانی و مهندسی‌های مرتبط با صنعت هوا و فضا منجر به حضور افراد بیشتر در این صنعت و نیروی انسانی مستعد
پشتوانه‌یی برای توسعه خواهد شد. اکنون برای مثال ما درآموزش خلبانی پیشرفت قابل توجهی داشته‌ایم و اساتید بنامی در این رشته فعالیت می‌کنند.
برای آخرین سوال آقای دکتر قاسمی، با توجه به اینکه درآمدهای فعالان این صنعت وابستگی به دولت دارد چه درخواستی از دولت دارید؟
164 شرکتی که ابتدا اشاره کردم و در عضویت این اتحادیه قرارگرفته‌اند همگی خصوصی هستند و مانند تمام کشورهای دیگر دنیا فعالان صنعت هوا و فضا درآمدهایشان به دولت بستگی دارد. درخواست ما از دولت جدی گرفتن بخش خصوصی در عمل است. برخی مدیران دولتی شاید درحرف خود را علاقه‌مند به بخش خصوصی نشان می‌دهند اما در عمل اعتقادی به این بخش ندارند و به همین دلیل برخی پروژه‌ها که اجرای آنها از توان بخش دولتی خارج است متوقف و مسکوت باقی می‌مانند. موضوعات امنیتی نیز که در این صنعت مطرح می‌شود در برخی موارد واقعا غیرمنطقی است زیرا برخی‌ها حتی تعریف درستی از امنیت نیز ندارند که نمونه آن تابلو «عکسبرداری ممنوع» در فرودگاه‌ها و پادگان‌هاست. دربسیاری موارد ما باید هواپیماها یا قطعات روسی و امریکایی و... را که فرسوده شده‌اند، تعمیر کنیم که موضوع امنیت برای آنها لزومی ندارد چون دانش آنها متعلق به کشور دیگری است و دیگر نیز مورد استفاده قرار نمی‌گیرند.
