رشد نامتوازن 3 درصدی اقتصاد ایران در سال 93 بار دیگر این سوال را پیش روی صاحب‌نظران قرار می‌دهد که چرا موتورهای رشد اقتصاد کشور محدود به نفت و صنعت خودرو هستند و سایر صنایع نقش کم رنگی در این زمینه دارند؟ اقتصاددانان بر این باورند که در پی توافق ژنو در 3 آذر 1392 که منجر به افزایش فروش نفت و افزایش تولید خودرو در کشور شد شاهد رشد اقتصاد در سال 93 به ویژه در بهار آن سال بودیم. این دو موتور رشد اقتصاد ایران اما از سویی به دلیل کاهش قیمت نفت و از سوی دیگر به دلیل کاهش تولید خودرو در کشور منجر به کاهش رشد در فصل‌های تابستان، پاییز و زمستان سال گذشته نسبت به بهار 93 شدند. از این رو به نظر می‌رسد، گشایش محدود در سیاست خارجی منجر به گشایش محدود در حوزه اقتصاد شده است. از این رو در شرایطی که به موعد مقرر دستیابی به توافق جامع هسته‌یی ایران با 1+5 نزدیک می‌شویم، این سوال مطرح می‌شود که برای رشد صنایع غیرخودرویی چه کاری باید انجام داد. در چه صنایعی ظرفیت جذب سرمایه خارجی وجود دارد؟
«گاز» پیشران ِ گروهی از صنایع
سیدمحمدرضا مرتضوی دبیرکل خانه صنعت، معدن و تجارت ایران درباره اهمیت دادن به صنایع بعد از لغو تحریم‌ها به «تعادل» می‌گوید: نفت و خودرو طی سالیان گذشته به عنوان صنایع بالادستی و مهم‌ترین رکن اقتصاد کشور به شمار می‌رفتند درحالی که امروزه توجه بیش از حد به این دو صنعت آنها را به مرز خطر و نابودی کشانده است.
مرتضوی می‌افزاید: گاز، پتروشیمی، حمل و نقل (ریلی)، صنایع غذایی و محصولات کشاورزی، سیمان، کاشی و سرامیک ازجمله موتورهای پیشران صنایع ایران پس از لغو تحریم‌ها به شمار می‌روند و مسوولان با توجه به مهیا کردن زیرساخت‌ها در این نوع صنایع، بهبود فضای کسب وکار را رقم خواهند زد.
او با اشاره به اینکه نفت نیز جزو سرمایه‌های کلان کشور به شمار می‌رود، ادامه می‌دهد: توجه و سرمایه‌گذاری در صنعت گاز رشد و توسعه پتروشیمی را به وجود خواهد آورد که به واسطه آن نیز صنایع دیگری همچون لوله‌سازی و خدمات مهندسی از آن نفع می‌برند.
او تصریح می‌کند: در حوزه‌های گازی کشورمان باید بیش از پیش توجه کافی داشته باشیم چراکه عدم توجه به این موضوع تنها باعث از دست رفتن این سرمایه عظیم تجدیدناپذیر می‌شود. بنابراین برای رشد و توسعه این صنعت باید هم نیروی داخلی و هم خارجی به کار گرفته شود تا در سال‌های نه چندان دور شاهد رشد دو چندان اقتصاد ایران باشیم.
هدر رفتِ ثروت با خام فروشی
مرتضوی اظهار می‌کند: ما با خام فروشی گاز کشورمان تنها به توسعه صنایع کشورهای دیگر امتیازهایی قایل می‌شویم و ثروت را از دست می‌دهیم. در واقع اهمیت دادن به خوراک پتروشیمی (گاز) باعث ارتقای بسیاری از صنایع کشورمان می‌شود.
او می‌گوید: صنایع غذایی و کشاورزی نیز به نوبه خود جزو دسته دوم صنایع پر اهمیت محسوب می‌شود. بنابراین دولت باید با شدت و سرعت هرچه تمام‌تر برای توسعه کشت علمی، مکانیزه و یکپارچه‌سازی زمین‌های کشاورزی و ایجاد سیستم‌های تحت فشار آبی سرمایه‌گذاری و برای رفع موانع این حوزه بشتابد تا این صنعت در دوران لغو تحریم‌ها جزو آن دسته از کالاهای غیرنفتی سودآور و سرمایه‌پذیر عنوان شود.
مرتضوی با ارایه پیشنهادی در حوزه کشاورزی و مواد غذایی تصریح می‌کند: متاسفانه در ۳سال گذشته شاهد ورود ۱۵میلیون تنی غلات بوده‌ایم درحالی که شهرهایی همچون خوزستان، گلستان، مازندران و گیلان بزرگ‌ترین تامین‌کننده غلات کشور به شمار می‌روند. با توجه به اینکه ایران در زمره کشورهای خشک محسوب می‌شود بنابراین برای استفاده حداقلی باید سرمایه‌گذاری‌های لازم را به عمل آوریم و در نگهداری و تامین مواد اولیه صنعت غذایی کشورمان مدیریت و برنامه‌ریزی‌هایی را ارایه و پیشنهاد دهیم. متاسفانه امروزه صنعت کشورمان از بی‌مدیریتی رنج می‌برد و این خودتحریمی‌ها را باید برای ورود سرمایه‌گذار داخلی- خارجی مرتفع کنیم تا در این بازه زمانی شاهد رشد و توسعه اقتصاد کشور باشیم.
او اظهار می‌کند: در صنایع تبدیلی مواد غذایی همچون زعفران جزو نخستین تولیدکنندگان مطرح دنیا هستیم و در زمینه تولید مرکبات رتبه هفتم و پسته رتبه دوم را از آن خود کرده‌ایم. بنابراین با توجه به ارتقا سیستم بسته‌بندی و توزیع باید نوع نگاه و سرمایه‌گذاری‌های چشم‌گیری حاصل شود تا شاهد توسعه در این بخش باشیم.
مرتضوی می‌گوید: در گذشته در زمینه کاشی و سرامیک سرمایه‌گذاری‌هایی صورت گرفته که هم‌اکنون شاهد مازاد تولید هستیم که امیدواریم با ورود سرمایه‌گذاران در این بخش بتوانیم بازار صادراتی خود را پیدا کنیم.
به گفته او با توجه به منابع نفتی، نیروی انسانی جوان و بازار بزرگ منطقه‌یی دستیابی به رشد ۶ یا ۷درصدی اقتصاد کشور دور از انتظار نیست. در واقع با بهبود فضای کسب وکار و اعمال مدیریت سالم قطعا در سال ۹۴ به هدف‌گذاری مورد نظر دست خواهیم یافت.
صنعت همیشه جذاب فرش دستباف
در همین حال حمید کارگر، سرپرست مرکز ملی فرش ایران در باره ورود سرمایه‌گذاران به صنایع جذاب ایران پس از رفع تحریم‌ها می‌گوید: صنعت فرش دستباف جزو آن دسته صنایعی است که در زمان قبل و بعد از تحریم مورد توجه سرمایه‌گذاران داخلی است چراکه با اندک سرمایه آن هم به میزان ۱۰میلیون تومان می‌توان فرصت شغلی بسزایی را ایجاد کرد و این نوع دربرگیری شغلی در مقایسه با دیگر صنایع درخور توجه است.
کارگر ادامه می‌دهد: خوشبختانه مواد اولیه مصرفی این صنعت در داخل کشور قابل تامین است و سرمایه‌گذاران در این حیطه نیازی به عمده واردات ندارند. در واقع صنعت فرش از لحاظ تامین مواد اولیه جزو معدود صنایعی است که برای سرمایه‌گذاری هیچ‌گونه موانعی سد راه سرمایه‌گذاران نیست. ازجمله مواد اولیه این صنعت می‌توان به الیافت، رنگزاهای طبیعی و دیگر ابزارآلات و تجهیزات جانبی اشاره کرد که به آسانی می‌توان به این مواد دسترسی داشت.
به گفته وی با توجه به شرایط تحریم و اقتصاد مقاومتی این صنعت باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد چراکه این صنعت از پتانسیل بالقوه‌یی در میان صادرات کالاهای غیرنفتی برخوردار است. همچنین نگاه ویژه دست‌اندرکاران باعث ارزآوری قابل توجه از محل صادرات فرش دستباف به کشورمان می‌شود.
کارگر تصریح می‌کند: بخشی از بازار فرش دستباف هم‌اکنون به دلیل تحریم‌های نابرابر از بین رفته که ازجمله می‌توان به بازار امریکا اشاره کرد که تا ۵ سال گذشته این کشور به عنوان مهم‌ترین بازار صادراتی این صنعت بالقوه ایران مطرح بوده است. او معتقد است: دانش و مهارت فنی تولید فرش دستباف بومی و در اختیار ایرانیان است بنابراین با سرمایه اندک قابل رشد بوده و بی‌نیاز از سرمایه‌گذاری خارجی است.
کارگر می‌افزاید: در سال‌های اخیر علاوه بر تحریم‌های مستقیم، پیامدهای غیرمستقیم همچون افزایش هزینه‌های حمل و نقل، بیمه همچنین نوسانات نرخ ارز باعث افت صادرات و از بین رفتن بازارهای هدف شده که انتظار داریم تیم مذاکره‌کننده هسته‌یی با دستیابی به توافق‌ها عمده‌ترین معضل صنایع را به نفع کشورمان به تحقق برسانند و سال ۹۴ شاهد افزایش صادرات کالاهای غیرنفتی ازجمله صنعت فرش دستباف باشیم.
سرنوشت صنایع کوچک و متوسط
سیدمحمدعلی میرحسینی دبیر خانه صنعت، معدن و تجارت کرمان معتقد است: پس از لغو تحریم‌ها تنها بخش خدمات ایران رشد خواهد کرد و ورود سرمایه‌گذاران خارجی به صنایع بزرگ و دارای مزیت دو چندان می‌شود.
او درباره اوضاع صنایع کوچک و متوسط پس از لغو تحریم‌ها به «تعادل» می‌گوید: متاسفانه صنایع کوچک و متوسط در این سال‌های اخیر با بی‌مهری‌های فراوانی دچار بودند. درحال حاضر نیز این صنایع با حداقل ظرفیت فعالیت می‌کنند. بی‌شک پس از توافق گروه ۵+۱ بخش بزرگی از صنایع کوچک و متوسط از دور فعالیت خارج خواهند شد چراکه عرصه رقابت برایشان سخت‌تر از گذشته می‌شود.
میرحسینی می‌افزاید: نفت و خودرو دو صنعتی است که تا به امروز به آن بهای زیادی داده‌ایم اما متاسفانه هیچ خروجی از آن ندیده‌ایم. به طور مثال در صنعت خودرو‌سازی در مقایسه با دیگر کشور‌ها دچار ضعف کیفیت هستیم چراکه کشورهای دیگر به سبک‌ها و تکنولوژی‌های مدرن تولید خودرو دست یافته‌اند و ما نیز تنها به واردات قطعات بسنده کرده‌ایم. او تصریح می‌کند: برق جزو آن دسته صنایع دارای مزیت به شمار می‌رود بنابراین ورود و سرمایه‌گذاری در این عرصه، گامی رو به جلو برای دیگر صنایع تلقی می‌شود.
