چرا رایزنان برگزیدهای از ایران اعزام نمیشوند؟
گروه تجارت
یکی از ضعفهای تجاری ایران، خلأ پویایی رایزنان بازرگانی است. در سالهای گذشته، نقش مهم رایزنان بازرگانی در اقتصاد بینالملل ایران به دلیل تشدید تحریمها و سیاستهای غلط دولتهای گذشته کمرنگ شد و آنها نتوانستند زمینه لازم برای عرضه توانمندیهای تجارت خارجی ایران به دیگر کشورها را فراهم کنند. اما این خلأ پس از اجرایی شدن برجام بیشتر خود را نشان داد؛ چراکه نظر به لغو تحریمها انتظار میرفت، روابط جدید تجاری میان ایران و کشورهای دیگر شکل بگیرد اما با توجه به نداشتن سفرای اقتصادی در برخی از کشورها، این موضوع نتوانست آنچنان محقق شود.
این درحالی است که این افراد میتوانند نقش مهمی در تنظیم روابط اقتصادی و تجاری ایفا کنند و میتوانند هماهنگکننده هیاتهای مختلف تجاری ایران با کشورهای دیگر و بالعکس باشند و سرمایهگذاری و انتقال تکنولوژی برای کشور جذب کنند. البته براساس مجوز هیات دولت در سال 78 باید ایران 30 رایزن بازرگانی داشته باشد که تاکنون به این تعداد نرسیده است و تنها 25رایزن بازرگانی حکم گرفتهاند. هر چند انتخاب این رایزنان کار چندان سادهیی نیست؛ چراکه آنها پیش از اعزام باید حتما تحت آموزشهای لازم قرار گیرند و به قوانین و مقررات ایران و کشورهای مقصد تسلط کافی داشته باشند و بتوانند با کسب اطلاعات لازم از کشورهای مقصد، آن را در اختیار فعالان اقتصادی کشور قرار دهند. البته درخصوص اعزام رایزنان بازرگانی، بخش خصوصی بارها نظرات و پیشنهاداتی را ارائه کرده و در برخی مواقع حتی خواستار دخالت در انتخاب آنها شدند. همچنین به عقیده فعالان اقتصادی، رایزنان بازرگانی میتوانند حضور بخش خصوصی در روابط اقتصادی با کشورها را پررنگ و از طرف دیگر نیز با جلب نظر سرمایهگذاران خارجی آنان را برای حضور در فعالیتهای اقتصادی ایران ترغیب کنند. فعالان بخش خصوصی
بر این عقیدهاند که رایزنان بازرگانی طی دورهیی که از آغاز به کار آنان سپری شده، عملکرد قابل دفاعی به نمایش نگذاشته و انتظارات بخش خصوصی را در کشورهای هدف محقق نکردهاند. آنها همچنین معتقدند که حذف پست معاونت اقتصادی وزارت امور خارجه به عنوان یکی از عوامل ضعف رایزنی بازرگانی در کشورهای هدف است. در همین حال یکی دیگر از مسائلی که موجب ضعف رایزنی بازرگانی ایران در سایر کشورها شده این است که رایزنان الزاما باید از کادر وزارت صنعت، معدن و تجارت باشند. در این راستا در سیزدهمین نشست ستاد اقتصادی پساتحریم که با حضور روسای کمیتههای این ستاد و برخی از اعضای هیات نمایندگان اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران برگزار شد، موضوع نحوه اعزام رایزنان بازرگانی مورد بحث و بررسی قرار گرفت. البته مهدی جهانگیری به عنوان ریاست ستاد اقتصادی پساتحریم اتاق تهران درخصوص انتقادها به عملکرد و نحوه اعزام رایزنان بازرگانی معتقد است که باید واقعنگر باشیم و انتظارات را طوری تنظیم کنیم که بتوانیم متناسب با آن به خواستههایمان عینیت ببخشیم. اینکه انتظار داشته باشیم در همه سفارتخانهها سفرای اقتصادی مستقر شوند، شدنی نیست. اما
میتوانیم این مطالبه را از دولت داشته باشیم که نقش اتاقها باید در دیپلماسی اقتصادی پررنگتر شود. جهانگیری با استقبال از اعزام رایزنان بازرگانی افتخاری به برخی کشورهای خارجی گفت: در راستای این اقدام، اتاقها نیز میتوانند از بخش خصوصی ساکن در کشورهای هدف کمک بگیرند. اگر اتاقها بتوانند در این بخش موثر واقع شوند، سفارتخانهها و وزارتخانههای متولی نیز به نظر اتاق توجه خواهند داشت. رییس ستاد اقتصادی پساتحریم نسبت به احیای معاونت اقتصادی وزارت امور خارجه نیز تاکید کرد. بر این اساس مقرر شد این ستاد طی نامهیی با امضای رییس اتاق تهران، خطاب به وزیر امور خارجه، احیای معاونت اقتصادی این وزارتخانه را مطالبه کند. در عین حال جهانگیری این ماموریت را به رییس کمیته بینالملل و معاون اقتصادی اتاق داد که شاخصهای مورد نظر بخش خصوصی برای رایزنان بازرگانی را احصا کنند تا این مساله در جلسه آتی با حضور رییس سازمان توسعه تجارت مورد بررسی قرار گیرد. در نهایت پس از تبادل نظر در مورد چگونگی ارتقای نقش رایزنان در افزایش مبادلات تجاری و نیز جذب سرمایهگذاری خارجی برای کشور، مقرر شد پیگیریهای لازم برای حضور و نقش فعالتر اتاق
بازرگانی و بخش خصوصی در حوزه انتخاب و عملکرد رایزنان انجام گیرد.
عدم تحقق خواسته خصوصیها از رایزنان
در همین حال محمدرضا بختیاری، رییس کمیته بینالملل ستاد اقتصادی پساتحریم گفت: در چارچوب فعالیتهای پساتحریم موضوع نحوه گزینش رایزنان و اعزام آنها نیز مورد توجه قرار گرفته است. این موضوع در کمیسیون تسهیل تجارت و توسعه صادرات اتاق تهران نیز با حضور متولیان رایزنی بازرگانی بررسی شد. پس از بحث و تبادل نظر در باب این موضوع نهایتا مقرر شد، جلسات جانبی با نمایندگان سازمان توسعه تجارت برگزار شود تا روند اعزام رایزنان و عملکرد آنان در کشورهای هدف بهبود پیدا کند. او گفت: اکنون درصد عمدهیی از اقتصاد ایران در دست دولت و نهادهای عمومی غیردولتی است؛ در چنین وضعیتی نمیتوان انتظار داشت که رایزنانی برگزیده و اعزام شوند که همه خواستههای بخش خصوصی را تحقق ببخشند. معاون امور بینالملل اتاق تهران بیتوجهی به امور هیاتهای تجاری اعزامی و خواستههای مدیران بخش خصوصی در کشورهای هدف را ازجمله انتقاداتی برشمرد که به عملکرد رایزنان وارد میشود. بختیاری سپس به برخی درخواستهای اتاق از متولیان اعزام رایزنان اشاره کرد و گفت: درخواست ما این بوده که دولت خواستههای بخش خصوصی را در اعزام رایزنان رعایت کند. ضمن اینکه درخواست کردیم شرح
وظایف بازرگانان را برای بررسی به اتاق ارائه کنند. همچنین این پیشنهاد را نیز ارائه کردیم که رایزنان پیش از اعزام با اتاق در ارتباط باشند تا اطلاعات لازم به آنها ارائه شود.
آموزش رایزنان و اصلاح تفکرات تجاری
از سوی دیگر به عقیده حمیدرضا آصفی؛ توفیق رایزنان بازرگانی دارای موانع نرمافزاری و سختافزاری است. مهم نیست که رایزنان بازرگانی چه کسانی هستند، مهم تفکر آنان است. آصفی با اشاره به اینکه تفکرات باید اصلاح شود، گفت: در وزارت خارجه چنین مرسوم است که افراد پیش از اعزام به ماموریت تحت آموزش قرار میگیرند. رایزنان نیز میتوانند پیش از اعزام به محل ماموریت در اتاقهای بازرگانی تحت آموزش قرار بگیرند. این عضو ستاد اقتصادی پساتحریم اتاق تهران با اشاره به شرح وظایف تعیین شده برای رایزنان بازرگانی گفت: شرح وظایف رایزنان باید از دل ارگانهایی نظیر اتاقهای بازرگانی، وزارت امورخارجه و وزارت صنعت، معدن و تجارت بیرون بیاید.
نگاه سیاسی به اعزام رایزنان بازرگانی
حسین سلیمی، دیگر عضو هیات نمایندگان اتاق تهران نیز با بیان اینکه در اغلب مواقع نگاه سیاسی بر اعزام افراد به عنوان رایزن بازرگانی حاکم بوده است، گفت: ضرورت دارد رایزنان در اتاق طی دورههایی آموزش ببینند و حتی با مراجعه به چند شرکت با عملیات اقتصادی آشنا شوند. بهروز علیشیری نیز بر این عقیده بود تا زمانی که مشکلات به خوبی تبیین نشود، حل آن به سادگی ممکن نخواهد بود. او گفت: اینکه گفته میشود همه سفرا باید تفکر اقتصادی داشته باشند، شدنی نیست. رییس سابق سازمان سرمایهگذاری خارجی و کمکهای فنی و اقتصادی با بیان اینکه اتاق باید نهادسازی خود را داشته باشد، چند توصیه را مطرح کرد و گفت: کشورهای هدفی که قرار است در آن رایزنی بازرگانی صورت گیرد را اتاق بازرگانی انتخاب کند و برای رایزنان نیز هدف کمی تعیین شود. توصیه دیگر این است که چند کشور در مناطق بزرگ تجاری نظیر کنیا در آفریقا، آلمان در اروپا و چین در آسیا برگزیده شده و در این کشورها مرکز تجاری کاملا خصوصی ایجاد شود.
درخواست ارائه گزارش عملکرد رایزنان
مریم خزایی؛ معاون بررسیهای اقتصادی اتاق تهران نیز این پیشنهاد را مطرح کرد که میتوان از متولی گزینش و اعزام رایزنان بازرگانی درخواست کرد که گزارش عملکرد رایزنان را برای اتاق ارسال کنند تا مورد بررسی قرار گیرد. همچنین اتاق میتواند پیشنهاداتی در مورد شرح وظایف رایزنان ارائه کند و اجرای آن را مورد پایش قرار دهد. خزایی همچنین با اشاره به اینکه بازرگانان حتی از داشتن اطلاعات اقتصادی و تجاری پایه در مورد برخی کشورها محروم هستند، گفت: برای اتاق و بخش خصوصی مانعی وجود ندارد که این اطلاعات پایه را گردآوری و در اختیار بازرگانان قرار دهد. در ادامه محمد اتابک نیز با بیان اینکه نمیتوان از چرخهیی معیوب انتظار خروجی داشت، پیشنهاد کرد که بخش خصوصی در حوزه رایزنی بازرگانی فعالانهتر ظاهر شود.