بیش از یک ماه از فیلتر‌شدن اینستاگرام و واتس‌اپ می‌گذرد، اما هیچ تصمیم جدیدی برای این دو پلتفرم اتخاذ نشده است. اگرچه به نظر می‌رسد که با توجه به طرح صیانت و اظهارات برخی از نمایندگان مجلس، این نهاد با ادامه فیلترینگ اینستاگرام و واتس‌اپ مخالف نیست، اما برخی اخبار هم حاکی از آن است که نمایندگان مجلس پیگیر رفع فیلتر این دو پلتفرم هستند، حال آنکه اظهارات وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، نشان می‌دهد که این وزارتخانه تصمیم جدی برای توسعه پلتفرمهای داخلی دارد که شاید با رفع فیلترینگ و رقابتی شدن فضا، این امکان فراهم نشود و از این‌رو تاکنون و با وجود آسیب‌های بسیاری که به کسبوکارهای دیجیتالی و حتی خرده‌فروش‌ها وارد شده و کارشناسان اینترنتی خواستار رفع محدودیت‌های موجود شدند، خواسته نمایندگان مجلس هم برای رفع فیلترینگ، راه به جایی نبرده است. در طول یک ماه گذشته، اظهارات ضد و نقیضی درباره فیلتر‌کردن دو اپلیکیشن اینستاگرام و واتس‌اپ مطرح شده است. به‌طور مثال، وزیر ارتباطات، شرط ادامه فعالیت این دو پلتفرم امریکایی را تغییر رفتار آنها عنوان کرده است. این در حالی است که محدودیت‌های اخیر اینترنت و فضای مجازی ضربه بزرگی به اقتصاد دیجیتال، استارتاپ‌ها و کسبوکارهای آنلاین زده است. به گواه آمارهای رسمی، اختلالات اخیر اینترنت و مسدودسازی‌ها بیش از 80 هزار میلیارد تومان به کسبوکارها خسارت وارد کرده و ادامه آن می‌تواند کشور را با چالش بزرگ بیکاری روبرو کند. در این میان احمد نادری، عضو هیات رییسه مجلس تأکید دارد که سیاست فیلترینگ به شکل فعلی جواب نمی‌دهد. نادری با اشاره به رفتارهای سلبی صورت گرفته در برابر ویدیو، ماهواره و... اظهار کرد: «سال 1396 تلگرام فیلتر شد و سپس یک نهاد داخلی تلگرام طلایی را راه‌اندازی کرد که آن نیز حذف شد. اینها نشان می‌دهد که چنین سیاستی جواب نمی‌دهد و باید نحوه مواجهه تغییر کند.» او همچنین خاطرنشان کرد: «بخش زیادی از نمایندگان مجلس به ریاست قالیباف، پیگیر برداشته‌شدن فیلترینگ و رفع فیلتر اینستاگرام و واتس‌اپ هستند. جلسات زیادی برگزار شده که برخی از آنها محرمانه است، اما بحث‌های جدی مطرح شده برای اینکه باید این فیلتر برداشته شود.»
ضوابط شناسایی پلتفرمهای مشمول طرح حمایتی اقتصاد دیجیتال اعلام شد
البته به‌تازگی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات ضوابط شناسایی پلتفرمهای مشمول طرح حمایت از سکوها و کسبوکارهای اقتصاد دیجیتال را اعلام کرد. این بسته حمایتی که در قالب 14 ماده، 30 بسته حمایتی برای کسبوکارها در نظر گرفته، قرار است توسط کارگروهی متشکل از وزارت ارتباطات، اقتصاد، صمت و اطلاعات اجرایی شود. این در حالی است که بندهای تدوین‌شده، از نگاه فعالان اکوسیستم نوآوری نه تنها حمایتی نیست، بلکه مجموعه‌ای از کلی‌گویی، تکرار برنامه‌های گذشته و بیش از همه برنامه‌ای در راستای انحصار است. دهم آبان ماه، وزیر ارتباطات جزییات بسته حمایت از کسبوکارهای آنلاین را اعلام کرد و وعده داد طی یک هفته، ضوابط پلتفرمهای مشمول این طرح را اعلام کند. حال پس از یک هفته تاخیر، وزارت ارتباطات برای شناسایی پلتفرمهای علاقه‌مند به حضور در این طرح حمایتی، فراخوان داد. مطابق این فراخوان، سه شاخص اصلی برای بررسی مشمول بودن یا نبودن پلتفرم‌ها در نظر گرفته خواهد شد. شاخص‌های پذیرش عمومی پلتفرم برای کاربران، شاخص‌های پذیرش عمومی پلتفرم برای کسبوکارها و شاخص‌های مرتبط با قابلیت‌های نرم افزاری و فنی، سه موردی هستند که برای شناسایی پلتفرمهای مشمول مورد توجه قرار گرفته‌اند. البته جزییات بیشتری در رابطه با این سه شاخص مطرح نشده است. براساس اسناد فراخوان یاد شده، پلتفرم‌هایی که با ارایه اسناد مثبت بیش از 65 درصد امتیازات ارزیابی را کسب کنند، مشمول حمایت‌های آیین‌نامه حمایت از کسبوکارها خواهند شد. همچنین پلتفرم‌هایی که موفق شوند بین 50 تا 65 درصد امتیازات ارزیابی را کسب کنند، مطابق آیین‌نامه‌های مربوطه امکان بهره‌مندی از برخی از حمایت‌های طرح را خواهند داشت.
پیشرفت قابل ملاحظه ایران در توسعه پلتفرمهای داخلی
همچنین عیسی زارع‌پور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات روز گذشته در بیست و سومین اجلاس بین‌المللی شورای رگولاتورهای کشورهای جنوب آسیا، با بیان اینکه این اجلاس بستر مناسبی است برای بحث و تبادل نظر درباره دغدغه‌های مشترک رگولاتورهای جنوب آسیاست، اظهار کرد: امروزه نیاز به اتصال به شبکه برای انجام امور مختلف، بیش از هر زمان دیگری ضروری است و توسعه خدمات دیجیتال بر بستر شبکه پرسرعت و امن می‌تواند رفاه و آرامش بیشتری را برای بشر به ارمغان آورد. وی افزود: جمهوری اسلامی ایران با درک اهمیت راهبردی فناوری ارتباطات و اطلاعات، جایگاه ویژه‌ای را در برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری‌های خود برای این بخش در نظر گرفته است تا حداکثر استفاده را از این فناوری برای تسهیل زندگی مردم و پیشرفت کشور به عمل آورد؛ به‌طوریکه هیات دولت جمهوری اسلامی ایران با تشکیل کارگروه ویژه‌ای برای توسعه اقتصاد دیجیتال و تفویض کلیه اختیارات هیات وزیران و ریاست جمهور به آن، مسیر توسعه فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی و اقتصاد دیجیتال را به صورت ویژه‌ای دنبال می‌کند. زارع پور با اشاره به پیشرفت قابل ملاحظه‌ای که ایران به پشتوانه جوانان نخبه و شرکتهای دانش بنیان در توسعه پلتفرمهای داخلی و ارایه خدمات دیجیتال به دست آورده است، تصریح کرد: این پیشرفت‌ها به گونه‌ای است که امروزه میلیون‌ها ایرانی، روزانه از خدمات دیجیتال بومی از تاکسی اینترنتی و خرید و فروش برخط گرفته تا خدمات برخط پخش ویدئو و رسانه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند. وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات توسعه پهن باند موبایل در تمامی شهرهای ایران و بیش از ۸۷ درصد از روستاهای بالای ۲۰ خانوار را از دستاوردهای سال‌های اخیر دانست و اظهار کرد: برای توسعه پهن باند ثابت برنامه بلندپروازانه‌ای را برای رساندن فیبر نوری به ۸۰ درصد از منازل و کسب و کارهای ایرانی در افق زمانی تنها سه سال در دستور کار قرار داده‌ایم که دانش و تجربه آن در رگولاتوری ایران در حال انباشت است.
پلتفرمهای جهانی باید نسبت‌به حقوق شهروندان مسوولیت‌پذیر باشند
وی با اشاره به چالش‌های نوظهوری مانند تجمیع قدرت و انحصار برخی پلتفرمهای جهانی در لایه محتوا و حتی اخیرا در شبکه ارایه اینترنت، در مورد مسوولیت‌پذیر نگه داشتن آنان برای حفظ حقوق شهروندان و همچنین حمایت از نوآوری و رقابت محصولات و خدمات بومی تاکید کرده و هشدار داد: مجموعه این روندها در فناوری اطلاعات و ارتباطات، توان رگولاتورها و چه بسا در آینده‌ای نه چندان دور، بقای آنها را تهدید می‌کند. وزیر ارتباطات با تاکید بر استفاده از نگاه‌های نو و مکانیزم‌های فناورانه و همکاری‌ها و مقررات مشترک منطقه‌ای و بین‌المللی برای تنظیم‌گری فعالیت مسوولانه شرکتهای جهانی، خواستار توسعه استفاده از فناوری‌های تنظیم‌گری و مشارکت دولت‌ها و سازمان‌های منطقه‌ای مانند شورای رگولاتورهای جنوب آسیا (SATRC) شد. وی افزود: نهادهای رگولاتوری نقش عمده‌ای در برآورده‌سازی این نیازها ایفا می‌کنند و می‌توانند با توسعه چارچوب رگولاتوری، تغییرات ایجاد شده در این محیط پویا را رصد کنند تا حقوق شهروندان کشورهای خود در این فضای جدید و مهم را حفظ کنند.
اگر سفت بگیریم خارجی‌ها با ما همکاری می‌کنند
در عین حال، مرتضی آقاتهرانی رییس کمیسیون فرهنگی مجلس؛ معتقد است که اگر سفت بگیریم کاربران و شرکتهای خارجی به پیام‌رسان‌های داخلی می‌آیند چرا که فوق‌العاده به این پیام‌رسان‌ها محتاج هستند. او با بیان اینکه باید سکوهای فضای مجازی در اختیار ما باشد؛ گفت: متاسفانه گروهی در مجلس نگذاشتند این موضوع شکل بگیرد. رییس کمیسیون فرهنگی در واکنش به اینکه «بحث بیشتر درخصوص کاربر خارجی بود که به نرم‌افزار ایرانی نمی‌آید»، به ایلنا گفت: «آنها فوق‌العاده به شما محتاج هستند یا نه؟ محتاج هستند. پس آنها هم می‌آیند سراغ شما؛ اگر سفت گرفتید آنها هم می‌آیند، اما اگر شما از اول ترسیدید، شما می‌روید در زمین آنها.» آقاتهرانی در پاسخ به اینکه «یعنی شما معتقدید که اگر سفت بگیریم امکان دارد اینستاگرام با ما همکاری کند؟»، گفت: «بله، مانند آنچه که در ترکیه اتفاق افتاد و آمد طبق مقررات این کشور وارد همکاری شد.»
سکوهای فضای مجازی باید دست خودمان باشد
رییس فراکسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی درخصوص نقص‌ها و اختلالات متعدد نرم‌افزارهای داخلی که امکان پذیرش کاربران را ندارد، گفت: « بحث تنظیم مقررات که در مجلس مطرح شد، برای همین بود؛ یعنی نظر مجلس این بود که ما کاری کنیم که سکوهای برنامه‌های فضای مجازی دست خودمان باشد نه دست بیرونی‌ها، امریکا، صهیونیست‌ها و اروپایی‌ها؛ ولی خیلی‌ها نگذاشتند.» آقاتهرانی با اشاره به انجام‌نشدن مدیریت سکوهای فضای مجازی، گفت: «وقتی که این کار انجام نشد، زمانی که شما به یک‌باره واتس‌اپ، یا اینستاگرام و تلگرام را می‌بندید، اگر در داخل هم چیزی نداشته باشید که جایگزین آنها شود، خب مشکل به وجود می‌آید، این فهمیدنش خیلی سخت نیست.» به باور آقاتهرانی همین الان هم برای انجام اقدامات دیر نشده است: «باید وزارت ارتباطات نسبت به تقویت فضای مجازی داخل که خودکفا و ملی است، اقدامات لازم را انجام دهد. این هم برای امروز و الان نیست؛ این را از دیرباز حضرت آقا گفته‌اند و خواسته‌اند، اما متأسفانه کمتر به این حوزه توجه شده است. من این را می‌گذارم به حساب اینکه بعضی‌ها یک مقدار دیرفهم‌اند.» او در بخش دیگری از توضیحات خود درباره مدیریت فضای مجازی، گفت: «فضای مجازی الان بزرگ‌ترین قدرت در دنیا است. شما می‌خواهید از آن استفاده کنید و اجازه هم ندهید که سوءاستفاده و خرابکاری کنند. خب این راهکار دارد؛ لذا یک‌کمی باید روی آن فکر کنیم که چه باید کرد. اگر [این فضا را] سپردید به دست بیگانه، بعد نباید توقع داشته باشید که به شما خدمت کند.» آقاتهرانی در پاسخ به این سوال که «وقتی فضای مجازی بین‌المللی را ببندیم، چگونه کاربران ما می‌توانند براساس نظرات رهبری در عرصه جنگ نرم و جهاد تبیین در فضای بین‌المللی حضور یابند؟»، گفت: «باید این کار را انجام دهیم. نرم‌افزارهای داخلی واقعاً باید بتوانند هم با سرعت بهتر، پهنای بهتر، پاسخگویی بهتر و هوشمندسازی برنامه‌ای بیشتر و بهتر نیازهای مردم را تأمین کنند. مانند بلد و نشان که جایگزین ویز شدند. گفتند و معلوم شد که ویز اسراییلی است. خب آمدند در برابر ویز، نشان و بلد را ایجاد کردند. این دو نرم‌افزار چون خوب عمل کردند، مردم به سمت اینها آمدند.» او در ادامه توضیحات خود گفت: «در حوزه دیگر هم همین‌طور است. الان روبیکا و نرم‌افزارهای دیگر ایجاد شده است. اگر اینها ان‌شاءالله بتوانند از پس تأمین نیاز و خواست مردم برآیند، مردم استقبال می‌کنند.»
