نکاتی که مورد اعتراض شهروندان و کاربران اینترنت قرار گرفته بود به عنوان دستاورد وزارت ارتباطات در نظر گرفته شده است.» این جمله، خلاصه‌ای است از گزارشی که وزارت ارتباطات از عملکرد یک‌ساله‌اش منتشر کرد.
چکیده‌ای از گزارش عملکرد وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در یک سال ابتدایی دولت سیزدهم منتشر شده است و در آن با پرداخت به بخش‌هایی همچون «عملکرد در راستای وعده‌های انتخاباتی ریاست محترم جمهور»، «اقدام راهبردی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تا مرداد ماه» و «عناوین مهم‌ترین اقدامات راهبردی در راستای ده کلان» اقدامات و فعالیت‌های این وزارتخانه تشریح شده است. این گزارش از روز انتشار تا امروز مورد تحلیل و نقد بسیاری از کارشناسان و صاحب‌نظران حوزه فناوری قرار گرفته شده است. علاوه بر عدم پرداختن به جزییات و نامشخص بودن برخی اطلاعات در خصوص اقداماتی که در گزارش مطرح شده است، نکاتی نیز به عنوان دستاورد نام برده شده که از جانب کارشناسان و کاربران اینترنت در کشور اختلال یا نوعی محدودیت در دسترسی و استفاده از اینترنت محسوب می‌شود. آرین اقبال، که کارشناس حوزه فناوری اطلاعات و شبکه‌های کامپیوتری است، کلیت این گزارش را بسیار گنگ خوانده و معتقد است در آن به مسائلی اشاره شده که قابل قبول نیست. او در این خصوص مثالی را ذکر کرده و گفت: «در این گزارش نوشته شده که سرعت اینترنت برخی از مشترکینی که تا الان فیبر نوری گرفته‌اند به هزار مگابیت، یعنی یک گیگابیت بر ثانیه رسیده است. این عدد حقیقت ندارد چون از نظر ظرفیت‌های موجود در کشور عملاً چنین چیزی غیرممکن است.»
توسعه فیبر نوری؛ هدف یا آرزو؟
هرچند این کارشناس توسعه فیبر نوری را اقدام بسیار خوبی می‌داند و معتقد است دسترسی به اینترنت ازطریق ADSL منسوخ شده، اما توسعه این فناوری تا سطح اعلام‌شده توسط وزارتخانه را ناممکن خواند و تصریح کرد: «در حال حاضر ظرفیت کشور اصلاً اجازه نمی‌دهد که از ۱۰ میلیون کاربر اینترنت، هر یوزر یک گیگابیت از آن استفاده کند. در واقع، نه ظرفیت شبکه ملی اطلاعات و نه ظرفیت اینترنت بین‌الملل استفاده از چنین حجمی را اجازه نمی‌دهد.» علاوه بر این، به گفته او، از یک سو تجهیزاتی که برای کاربران نصب می‌شود در رِنج گیگابیت نیست و از سوی دیگر، اپراتورهای ارایه‌دهنده اینترنت فیبر نوری، مثل مخابرات، سرعت بالای ۲۰ مگ به کاربر نمی‌دهد. مشکلات شرکت مخابرات به عنوان بازوی توسعه‌دهنده فیبر نوری نیز عامل دیگری است که توسعه فیبر نوری را با چالش‌های جدی مواجه می‌کند. اقبال این مورد را چنین توضیح می‌دهد: «به دلیل قوانین موجود در کشور فقط شرکت مخابرات می‌تواند فیبر نوری را توسعه دهد که شرکتی است با زیان بسیار بالا و مشکلات بسیار زیاد. به همین دلیل من فکر نمی‌کنم مخابرات در یک سال اخیر فیبر نوری را توسعه داده باشد.»
DNS سرور ملی
خطرناک‌ترین بخش گزارش وزارتخانه
به گفته اقبال، مهم‌ترین نکته‌ای که در این گزارش مطرح شده، موضوع DNS سرور ملی است که پروژه بسیار بسیار خطرناکی محسوب می‌شود. او خطرناک بودن این مورد را اینچنین تشریح کرد: «نتیجه نهایی پروژه DNS سرور ملی قطع کردن و طبقاتی کردن اینترنت است. حاکمیت می‌خواهد تمام root سرورهای DNS را بازسازی کند تا بدون نیاز به اینترنت بین‌الملل بتواند از سیستم DNS استفاده کند.»
اسپیدتست آزمون دقیقی برای سنجش سرعت اینترنت نیست
بهبود کیفیت اینترنت یکی از دستاوردهای وزارت ارتباطات بوده که در این گزارش به آن اشاره شده است: «براساس آمارهای مراجع جهانی از جمله سایت اسپیدتست در ۹ ماه گذشته، سرعت اینترنت ثابت و همراه بهبود داشته و میانه سرعت اینترنت همراه از 8/21 مگابیت بر ثانیه در شهریور ۱۴۰۰ با افزایش حدوداً ۲۲ درصدی به ۲۷ مگابیت بر ثانیه در تیر ماه ۱۴۰۱ رسیده است. همچنین میانه سرعت اینترنت ثابت از 28/9 مگابیت بر ثانیه در شهریور ماه ۱۴۰۰ به 2/10 در تیر ماه ۱۴۰۱ رسیده که افزایش حدوداً ۱۰ درصدی را نشان می‌دهد.» آرین اقبال چالش اصلی در خصوص ارایه آمار درباره سرعت اینترنت کشور را تعاریف متفاوت از اینترنت دانست و گفت: «در این مورد مشکلی که با دولت داریم این است که مشخص نمی‌کند تعریف و منظورش از اینترنت چیست. ما اینترنت را یک شبکه جهانی می‌دانیم که افراد در سراسر دنیا به آن متصل بوده و از آن استفاده می‌کنند، اما به نظر می‌رسد منظور دولت از اینترنت دسترسی به دو نقطه در داخل کشور است.» او همین تعریف متفاوت از اینترنت را دلیل استفاده از اسپیدتست (speedtest) برای سنجش سرعت خواند و اظهار داشت که سرعتی که با اسپیدتست سنجیده می‌شود همین سرعت اینترنت داخلی است و اینترنت بین‌الملل در یک سال اخیر افزایش سرعت را نشان نمی‌دهد. به همین دلیل، او سنجش سرعت اینترنت کشور با اسپیدتست را نامناسب خوانده و در توضیح این نظر خود اضافه کرد: «اسپیدتست آزمون درستی برای سنجش سرعت اینترنت نیست؛ چون عموما با یک دیتاسنتر داخل کشور تست را انجام می‌دهد و بنابراین، سرعت اینترنت داخلی را اندازه می‌گیرد، درحالی که برای محاسبه سرعت اینترنت به سرعت اینترنت بین‌الملل نیاز داریم. به نظر من استناد به اعداد اسپیدتست برای گمراه کردن مردم است.» این کارشناس حوزه فناوری اطلاعات با استناد به گزارش‌های دولت و اطلاعات آزادی که در اینترنت درباره سرعت اینترنت کشور وجود دارد، سرعت اینترنت را حول و حوش ۵/۵ ترابیت بر ثانیه دانست و گفت: «در دولت قبل هم تقریباً همین عدد را داشتیم؛ بنابراین، دولت فعلی در یک سال اخیر نهایتاً نزدیک به ۵/۰ ترابیت به سرعت اینترنت بین‌الملل اضافه کرده است.» البته به اعتقاد او مشکل اصلی ما در شرایط فعلی سرعت اینترنت نیست، بلکه اختلالاتی است که در اینترنت وجود دارد. با وجود اختلال‌ها از همین سرعت اینترنتی که دراختیار داریم هم نمی‌توانیم استفاده کنیم.
اهدافی که محقق نمی‌شوند
یکی از اهداف اشاره‌شده در گزارش وزارت ارتباطات افزایش سهم اقتصاد دیجیتال ازGDP تا ۶۰ درصد است. این در حالی است که در حال حاضر این سهم حدود 2/7 درصد برآورد شده است. اقبال رسیدن به این عدد و دستیابی به این پیشرفت را یک آرزو دانسته و گفت: «تجربه نشان می‌دهد بعضی از اهداف، مثل همین سهم اقتصاد دیجیتال از GDP، صرفاً آرزو است. در این حوزه معمولاً اعدادی هدف‌گذاری می‌شود که در نهایت فقط درصدی از آن محقق می‌شود و در تجربه‌های پیشین دیده‌ایم که کمتر از ۱۰ درصد از آنها تحقق پیدا کرده است. افزایش ۵۰ درصدی کاربران یکی از پیام‌رسان‌های داخلی در ۱۰ ماه گذشته نیز یکی از دستاوردهای وزارتخانه اعلام شده است که این کارشناس با انتقاد از اینکه چرا نامی از این پیام‌رسان آورده نشده، این بخش از گزارش را نیز گنگ دانست و نکته دیگری را نیز اضافه کرد: «برای مثال، در مورد پیام‌رسان آی‌گپ این مساله وجود دارد که عضویت دانشجویان دانشگاه آزاد در این پیام‌رسان اجباری است. آیا چنین عضویتی افزایش تعداد کاربر یک پیام‌رسان محسوب می‌شود؟ این شیوه از ارایه آمار به نظر من بیشتر گمراه کردن مردم است.» او با اشاره به اینکه افزایش ۵۰ درصدی تعداد یوزر یک پیام‌رسان به این معنا است که باید به همین میزان افزایش پهنای باند نیز داشته باشد، گفت: «اگر افزایش پهنای باند رخ داده باشد، تأثیرات جانبی آن باید دیده شود؛ اما آیا دیده می‌شود؟ بزرگ‌ترین پیام‌رسان‌های داخلی ما روبیکا (متعلق به همراه اول) و آی‌گپ است که با اجبار کاربر جذب می‌کند و رشد ۵۰ درصدی کاربر برای این دو پیام‌رسان چندان منطقی به نظر نمی‌رسد.»
دستاورد مخربی به نام سالم‌سازی اینترنت
موضوع سالم‌سازی اینترنت با پرداختن به زمینه‌هایی مانند «راه‌اندازی زیرساخت اینترنت امن برای کودکان و نوجوانان»، «سالم‌سازی خروجی موتورهای خارجی در کشور» و «افزایش ترانزیت ترافیک اینترنت از خاک کشور» بخش دیگری از گزارش عملکرد وزارت ICT است که به عنوان دستاورد از آنها نام برده شده است. این کارشناس حوزه فناوری اطلاعات این موضوعات را خطرناک خوانده و برخی از آنها، مانند safe search را مخرب دانست. او در این خصوص گفت: با safe search عملا استفاده از اینترنت برای افراد متخصص، مثل پزشکان و خبرنگاران، غیرممکن می‌شود؛ چراکه بدون VPN نمی‌توانند از اینترنت و اطلاعات موجود استفاده کنند. او در خصوص بخش سالم‌سازی اینترنت به مساله ترانزیت کردن اینترنت نیز اشاره کرده و معتقد است اصلاً مشخص نیست در این ترانزیت خود دولت در حال فروش اینترنت است یا اینترنت دیگر کشورها را رد می‌کنند. اگر اینترنت را خود دولت می‌فروشد این سوال مطرح می‌شود که این اینترنت از کجا تأمین شده که فروخته می‌شود؟ به‌ویژه در شرایط فعلی، که به بهانه وجود تحریم و مشکلات ارزی، مشکل پهنای باند داریم.
