مرکز ملی فضای مجازی به تازگی شروع به ارزیابی جامعی از وضعیت موجود و اقدامات باقی‌مانده از شبکه ملی اطلاعات کرده که دولت جدید با اولویت‌های آنها، برنامه خود را تدوین کند. این برنامه تا یکی، دوماه آینده آماده می‌شود. آخرین اخبار حاکی از آن است که مرکز ملی فضای مجازی به تازگی ارزیابی جامع از وضعیت موجود و اقدامات باقی‌مانده از شبکه ملی اطلاعات را آغاز کرده تا تکالیف دولت جدید در اجرای این پروژه مشخص شود.
موضوع عدم پیشرفت شبکه ملی اطلاعات طی سال‌های متمادی و نبود اهتمام لازم از سوی دولت‌های قبل برای به ثمر رساندن این ابر پروژه ملی در مقاطع مختلف بارها از سوی مسوولان و کارشناسان گوشزد شده است. اما آنچه که پس از گذشت نزدیک به ۱۵ سال از اعلام مفهوم اولیه شبکه ملی اطلاعات اهمیت دارد این است که با روی کار آمدن دولت جدید، چه رویکردی باید اتخاذ شود و چه راهبردهایی مدنظر قرار گیرد تا این پروژه که در این سال‌ها متحمل هزینه‌های بسیاری هم بوده، به سرانجام برسد و کاربران فارغ از فضاسازی‌هایی همچون قطع اینترنت یا مسدود شدن شبکه‌ها و پلتفرم‌ها، به درک کاملی از آنچه که خدمات شبکه ملی اطلاعات نامیده می‌شود برسند. با آغاز به کار دولت سیزدهم و انتخاب عیسی زارع‌پور به عنوان وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات از سوی ابراهیم رییسی، وعده تحقق شبکه ملی اطلاعات بار دیگر در سرفصل رئوس برنامه‌های وزیر ارتباطات دیده شد. برنامه‌ای که در لیست اقدامات مدنظر وزرای قبلی نیز بود. اما موضوع این است با وجودی که وزرای پیشین هم در نگاه نخست به تکمیل لایه‌های مختلف شبکه ملی اطلاعات تاکید جدی داشتند اما در عمل، توسعه این شبکه با آنچه که مورد توقع است همچنان فاصله دارد. مطابق آنچه که در سند تبیین الزامات و نیز سند معماری و طرح کلان شبکه ملی اطلاعات تاکید شده است انتظار می‌رود که شبکه‌ای پرسرعت و امن و پایدار با خدماتی همچون موتور جست‌وجوی بومی،
پیام رسان و ایمیل بومی و خدمات ابری در اختیار کاربر قرار گیرد. خدماتی که هنوز روی این شبکه دیده نمی‌شود و از نظر سطح دسترسی و کیفیت نیز تفاوت میان ترافیک داخل و خارج برای کاربران ملموس نیست. مرکز پژوهش‌های مجلس به تازگی در گزارشی عدم تکمیل شبکه ملی اطلاعات را یکی از موانع تولید در بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات اعلام کرده است.
مستندات این گزارش بر اساس اقدامات و عملکرد وزارت ارتباطات تا پایان سال ۹۹ به دست آمده که نشان می‌دهد وزارت ارتباطات توسعه شبکه ملی اطلاعات را در لایه‌های IP و انتقال نوری پیش برده است و اجرای حدود ۴۰۰۰ کیلومتر فیبرنوری در شبکه زیرساخت کشور و طرح توسعه مراکز تبادل ترافیک و بهره‌برداری عملیاتی از مرکز ملی تبادل اطلاعات را به عنوان پیشرفت شبکه ملی اطلاعات در کارنامه دارد. اما مطابق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، با وجود تلاش‌های انجام شده این طرح کلان فضای مجازی تا تحقق کامل آن فاصله زیادی دارد. با این وجود انتظار می‌رود عیسی زارع‌پور در چهار سال پیش رو روش‌های جدیدی را برای پیشبرد این پروژه ملی، مدنظر قرار دهد.
۳۰ درصد پیشرفت؛ میراثی از دولت دوازدهم
در هشت سال گذشته اختلاف نظر درباره میزان پیشرفت شبکه ملی اطلاعات میان وزارت ارتباطات به عنوان مجری این پروژه و مرکز ملی فضای مجازی و اعضای شورای عالی فضای مجازی به عنوان ناظر و سیاست‌گذاران فضای مجازی کشور کاملاً مشهود بوده اما واضح است که صرفنظر از اعداد و ارقامی که در برخی مواقع حتی بر پیشرفت ۹۰ درصدی این پروژه تاکید داشته، شبکه‌ای که استقلال کشور را در زیرساخت اصلی فضای مجازی فراهم کند و خدمات دولت و خدمات پایه به مردم را با کیفیت و سرعت مناسب ارایه کند، دیده نمی‌شود. در این شبکه هنوز هم برای مباحث مربوط به پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی که این روزها یکی از پرچالش‌ترین موضوعات فضای مجازی کشور است راه‌حلی ارایه نشده است. این در حالی است که مطابق با اهداف طرح کلان شبکه ملی اطلاعات، تا پایان سال ۱۴۰۰ باید خدمات پایه کاربردی داخلی به‌طور کامل تأمین شوند. توسعه پیام رسان‌‌های اجتماعی بومی تا رسیدن به ظرفیت ۵۰ میلیون کاربر فعال و نیز ایجاد و توسعه مرورگر بومی، جویشگر داخلی، سیستم عامل داخلی موبایل و رایانامه داخلی به وزارت ارتباطات محول شده است. ابوالفضل روحانی معاون مرکز ملی فضای مجازی تیرماه امسال مهم‌ترین ابزار در سنجش پیشرفت هر پروژه‌ای را معماری و طرح عملیاتی آن پروژه دانست و تاکید کرد: «وزارت ارتباطات موظف بود که نسبت به تدوین طرح عملیاتی شبکه ملی اطلاعات اقدام لازم را انجام دهد. با این حال تاکنون، به جز مجموعه‌ای از پروژه‌های پیشنهادی، طرحی برای توسعه شبکه ملی اطلاعات ارایه نداده است.» وی با اشاره به آخرین گزارش پیشرفت شبکه ملی اطلاعات که در فروردین ماه به مرکز ملی فضای مجازی ارایه شده است، گفت: «این گزارش مورد ارزیابی قرار گرفت. ما در شهریورماه سال قبل اعلام کردیم که پیشرفت کلی شبکه ملی اطلاعات بیش از ۲۵ درصد نیست. پس از این گزارش، با سنجش مجدد میزان پیشرفت کار، حدود ۳۰ درصد پیشرفت محاسبه شد. البته تاکید می‌کنم که تا زمان ارایه طرح توسعه شبکه، امکان سنجش دقیق وجود ندارد. ولی احتمال اینکه پس از ارایه آن طرح، میزان پیشرفت از این عدد بیشتر باشد، وجود ندارد.»
وعده‌های عیسی زارع‌پور برای شبکه ملی اطلاعات
عیسی زارع‌پور وزیر ارتباطات دولت سیزدهم از ابتدای شروع به فعالیت به‌طور مداوم، پرداختن به شبکه ملی اطلاعات را به عنوان رئوس برنامه‌های خود عنوان کرده است. وی در جلسه رأی اعتماد در مجلس بر ضرورت تکمیل این شبکه تاکید کرد و در اظهارات بعدی نیز وعده داد که مسوولیت تحقق شبکه ملی اطلاعات را به عنوان فرمانده میدان، برعهده می‌گیرد و شبکه ملی را مطابق مصوبات شورای عالی فضای مجازی پیش می‌برد. وزیر ارتباطات در یک برنامه تلویزیونی نیز با تاکید بر اینکه ایجاد شبکه ملی اطلاعات به معنای قطع اینترنت جهانی نیست، گفت: کشورهای پیشرفته و کسانی که برای حقوق مردم‌شان ارزش قائل هستند به دنبال اجرای چنین شبکه‌ای هستند. در صورت تحقق شبکه ملی اطلاعات یک شبکه پرسرعت و با کیفیت در داخل کشور خواهیم داشت که خدمات بهتری روی آن قابل ارایه خواهد بود و حتی می‌توانیم به عنوان هاب انتقال اطلاعات، ترانزیت ارتباطات را برای سایر کشورهای منطقه هم داشته باشیم. زارع‌پور با بیان اینکه اختلاف نظر آماری در خصوص پیشرفت این شبکه میان دوستان در وزارت ارتباطات و مرکز ملی فضای مجازی وجود دارد که باید آن را حل کنم، گفته است: برای برگزاری جلسات منظم با شورای عالی فضای مجازی برنامه‌ریزی می‌کنیم. قول داده‌ام که شبکه ملی اطلاعات را در همه لایه‌ها تا سال ۱۴۰۴ تکمیل کنم. اما لایه زیرساخت ارتباطی این شبکه تا دو سال آینده ایجاد خواهد شد. در همین حال در قانون برنامه ششم توسعه تاکید بر رساندن ترانزیت دیتا به ۳۰ ترابیت بر ثانیه است که تاکنون ۵ ترابیت آن محقق شده است. این تکلیف، یک قدرت بازدارندگی برای ما در برابر قطع دسترسی اینترنت به شمار می‌رود. وی گفت: امیدوارم روزی را شاهد باشیم که بخش خصوصی هم از کار برای شبکه ملی اطلاعات ارتزاق کند؛ یعنی باید برای این کار مدل اقتصادی وجود داشته باشد. شبکه ملی اطلاعات باید تبدیل به فعالیت اصلی بخش ICT شود.
مطالبه در باب شبکه ملی اطلاعات از دولت جدید
به رغم آنکه وزیر جدید ارتباطات و فناوری اطلاعات اعتقاد ویژه‌ای به تکمیل شبکه ملی اطلاعات دارد و بر لزوم تحقق آن تاکید می‌کند اما شواهد نشان می‌دهد که هنوز راهکار عملیاتی برای تکمیل شبکه ملی اطلاعات در دولت سیزدهم مطرح نشده و برنامه مشخصی برای تحقق این اهداف وجود ندارد. گستردگی اهداف طرح کلان شبکه ملی اطلاعات گویای این است که راه‌اندازی این پروژه ملی یک عزم قوی در وزارت ارتباطات نیاز دارد و برای تحقق این اهداف، تدوین و اجرای یک برنامه عملیاتی با زمان‌بندی مشخص، همراه با پشتیبانی منابع مالی ضروری به نظر می‌رسد. در این راستا می‌توان از ظرفیت‌های دانشگاه‌ها، موسسات تحقیقاتی و شرکت‌های دانش‌بنیان نیز استفاده کرد.
تکمیل شبکه ملی اطلاعات برنامه عملیاتی می‌خواهد
محمدحسن انتظاری، عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی، معتقد است که وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات باید اهداف شبکه ملی اطلاعات را مشخص کند و سال به سال برای تحقق آن هدف‌گذاری انجام دهد تا بر اساس آن، اهداف مدنظر در مصوبه شورای عالی فضای مجازی پیش رود. وی با تاکید بر اینکه آقای زارع پور بر اهمیت شبکه ملی اطلاعات واقف هستند، ادامه داد: اگر قرار باشد که این پروژه با وضعیت قبلی ادامه پیدا کند با مشکل مواجه خواهیم شد. به همین دلیل بهتر است که ایشان اعلام کنند که با انتخاب چه راه و روشی این پروژه را پیگیری می‌کنند تا اطمینان حاصل کرد که این روش به موفقیت منتج خواهد شد. انتظاری تصریح کرد: این مطالبه از وزیر جدید ارتباطات وجود دارد که برای تکمیل شبکه ملی اطلاعات برنامه عملیاتی و زمان‌بندی مشخصی ارایه دهند. برنامه عملیاتی حاصل یک فرآیند مهندسی و علمی است و باید اعلام شود که فرآیند کار در چه زمان‌بندی و چگونه و با چه ابزارهایی انجام می‌شود. عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی با اشاره به اینکه مصوبه طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات اهداف عملیاتی این پروژه را مشخص کرده است، ادامه داد: وزیر ارتباطات برای سال‌های پیش رو باید جزییات کاملی از برنامه و زمان‌بندی اجرای شبکه ملی اطلاعات را مطابق با این مصوبه، اعلام کند. آقای وزیر زمان‌بندی دقیقی برای اجرای پروژه ارایه دهد.
