اقدامات تسهیل‌گرانه صندوق نوآوری و شکوفایی که قرار بود معطوف به شرکت‌های دانش‌بنیان باشد هم‌اکنون شامل استارت‌آپ‌های بزرگی می‌شود که دیگر استارت‌آپ نیستند و با سودآوری بالا به کار تجارت مشغول هستند. این در حالی است که علی‌رغم کسب و کارهای اقتصادمحور این شرکت‌ها و اطلاع داشتن صندوق نوآوری از این موضوع، این شرکت‌ها همه ساله مبالغ بسیاری از صندوق نوآوری و شکوفایی تسهیلات دریافت می‌کنند. صندوق نوآوری و شکوفایی نهادی برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان است که در راستای تقویت اقتصاد دانش‌بنیان، ماموریت خود را توسعه شرکت‌های خصوصی یا تعاونی دانش‌بنیان ایرانی در چهارچوب و قوانین بالادستی می‌داند اما چندی است که عملکرد این صندوق با انتقاداتی همراه است. صندوق نوآوری در حالی اعلام می‌کند که در دو سال گذشته ۴۰۰۰ فقره تسهیلات به مبلغ ۱۳ هزار میلیارد به شرکت‌ها اعطا کرده که بخشی از این شرکت‌ها هم‌اکنون از حالت دانشی خارج و کاملا اقتصادی شده‌اند. چندی پیش علی وحدت رییس صندوق نوآوری و شکوفایی در این زمینه گفته بود که غول‌های استارت‌آپی کشور ۵۰ میلیارد تومان وام از این صندوق گرفته‌اند. وی همچنین اعلام کرده بود: «در این چند سال تمام شرکت‌های بزرگ و شناخته شده ۵۰ میلیارد تومان تسهیلات از صندوق نوآوری و شکوفایی دریافت کرده‌اند اما این استارت‌آپ‌ها علاقه‌ای به عنوان شدن نامشان به عنوان تسهیلات‌گیرنده ندارند.» همین موضوع باب اعتراضاتی را از سوی برخی شرکت‌های دانش‌بنیان باز کرده است و به همین دلیل این انتقاد به عملکرد صندوق نوآوری و شکوفایی مطرح می‌شود که چرا بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیان در این فرآیند حمایتی جایی نداشته و شرایط دریافت وام را ندارند اما این صندوق از شرکت‌هایی حمایت می‌کند که وارد بازار بیزینس شده و حتی دیگر استارت‌آپ هم نیستند و فعالیت دانش‌بنیانی ندارند. از سوی دیگر در حالی که بسیاری از این شرکت‌ها در ایام شیوع کرونا و به دلیل استفاده بیشتر مردم از خدمات مجازی و از راه دور سودهای کلانی به دست آورده‌اند و درآمدشان افزایش یافته است، این سوال در ذهن‌ها متبادر می‌شود که چرا باید علاوه بر افزایش درآمدی که داشته‌اند، تسهیلات مالی نیز دریافت کنند.
صندوق نوآوری دخل و تصرفی
در احراز شرکت‌های دانش‌بنیان ندارد
سیاوش ملکی‌فر، معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی در گفت‌وگو با مهر، جزییات فعالیت این صندوق در سه سال اخیر و ارایه ۱۳ هزار میلیارد تومان تسهیلات به شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ را تشریح کرد. وی گفت: مطابق با قانون شرکت‌های دانش‌بنیان که مربوط به سال ۸۷ می‌شود، معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری مسوولیت احراز صلاحیت شرکت‌های دانش‌بنیان را بر عهده دارد و در صورتی که این شرکت‌ها از ارزیابی‌های مدنظر موفق بیرون بیایند، شامل معافیت بیمه، مالیات، تسهیلات در عوارض ورود و خروج و نظام وظیفه می‌شوند. براساس تمهیدات قانون شرکت‌های دانش‌بنیان مقرر شد که صندوق نوآوری و شکوفایی برای حمایت از این شرکت‌ها ایجاد شود. بر این اساس سرمایه ۳۰۰۰ میلیارد تومان (۳ میلیارد دلار) ظرف سه سال از سوی دولت به این صندوق تخصیص یابد و سالانه نیز نیم درصد بودجه عمومی به این صندوق اختصاص پیدا می‌کند. ملکی‌فر با بیان اینکه در کنار جریان دانش‌بنیان، مفهوم استارت‌آپ نیز از سال ۹۳ در کشور رشد و پرورش یافت، اضافه کرد: بسیاری از استارت‌آپ‌ها طی این سال‌ها به مرور بزرگ شده و توسعه یافتند و زیرساخت فناورانه قوی ایجاد کردند و توانستند از معاونت علمی تاییدیه دانش‌بنیان دریافت کنند. وی تاکید کرد: صندوق نوآوری و شکوفایی هیچ دخل و تصرفی در احراز شرکت‌های دانش‌بنیان ندارد و مطابق با لیست معاونت علمی، به این شرکت‌ها تسهیلات می‌دهد.
استارت‌آپ‌های بزرگ
مشمول دریافت تسهیلات می‌شوند
معاون صندوق نوآوری و شکوفایی با بیان اینکه از جامعه استارت‌آپی نیز آن دسته از شرکت‌ها می‌توانند به صورت مستقیم از این صندوق تسهیلات و منابع بگیرند که دانش‌بنیان باشند، افزود: مدل حمایت از شرکت‌های استارت‌آپ کوچک نیز متفاوت است و از آنها ذیل شتاب‌دهنده‌های دانش‌بنیان حمایت صورت می‌گیرد. وی با بیان اینکه مطابق با تعاریف ما، تمامی استارت‌آپ‌های بزرگ که تاییدیه دانش‌بنیان را گرفته‌اند، مشمول دریافت تسهیلات از صندوق نوآوری هستند، خاطرنشان کرد: استارت‌آپ‌های بزرگ و شرکت‌های دانش‌بنیان در لیست ۶۰۰۰ تایی معاونت علمی قرار دارند و می‌توانند تا سقف ۵۰ میلیارد تومان از صندوق نوآوری تسهیلات دریافت کنند. ملکی‌فر افزود: ما بدون هیچ‌گونه رانت و محدودیت و ممنوعیتی به هر شرکت دانش‌بنیان تسهیلات می‌دهیم و خبری از رانت و انحصار نیست. وی گفت: در سال ۹۹ صندوق نوآوری و شکوفایی بیش از ۵۳۴۷ میلیارد تومان تسهیلات به شرکت‌های دانش‌بنیان تخصیص داد. در همین حال از آذر ۹۷ تاکنون بیش از ۴۰۰۰ فقره تسهیلات به این شرکت‌ها اعطا شده است و برخی شرکت‌ها بیش از یک فقره وام دریافت کرده‌اند. وی با اشاره به اینکه در صندوق نوآوری و شکوفایی به روی همه شرکت‌های دانش‌بنیان باز است، در پاسخ به این سوال که چه لزومی دارد شرکت‌هایی که هم‌اکنون به غول استارت‌آپی در کشور تبدیل شده‌اند و به ارزش میلیارد دلاری رسیده‌اند از تسهیلات صندوق نوآوری استفاده کنند؟ تاکید کرد: این موضوع در سطوح کلان کشور نیز مطرح است. چرا که زمانی که این صندوق شکل گرفت عده‌ای فکر می‌کردند که دانش‌بنیان یعنی کوچک و شرکت‌های کوچک فقط نیازمند حمایت هستند. اما ما معتقدیم که دانش‌بنیان مانند فرزند انسان است و تا سن میانسالی نیز نیاز به حمایت و توجه دارد. البته جنس حمایت‌ها متفاوت خواهد بود.
نیاز شرکت‌های بزرگ هم
با خودشان بزرگ‌تر می‌شود
ملکی‌فر اضافه کرد: تصور اینکه شرکت‌ها وقتی بزرگ می‌شوند نیازهایشان از بین می‌رود به هیچ عنوان درست نیست. بلکه با بزرگ شدن این شرکت‌ها، نیازهایشان نیز بزرگ‌تر و متفاوت‌تر می‌شود. معاون صندوق نوآوری در پاسخ به اینکه آیا دولت وظیفه دارد که همیشه از این شرکت‌ها حمایت کند، گفت: نیاز شرکت‌های بزرگ به سرمایه در گردش همپای خودشان به مراتب بزرگ می‌شود و ما معتقدیم که باید دولت این شرکت‌ها را تا بازار بورس همراهی کند. این نحوه حمایت در دنیا نیز رایج است. حتی این حمایت نباید فقط به ورود به تالار بورس ختم شود. از این رو ما بورس انتشار اوراق نوآوری را راه‌اندازی کرده‌ایم. در دنیا نیز شرکت‌های دانش‌بنیان با انتشار اوراق بدهی در بورس، از مردم پول می‌گیرند. در این راستا صندوق نوآوری و شکوفایی بازار را تحریک کرده و بخش کوچکی از هزینه انتشار این اوراق را برعهده گرفته تا بانک‌ها ضامن شرکت‌ها شده و مردم نیز اعتماد و این اوراق را خریداری کنند. این همان حمایت از اشتغال است. وی گفت: جنس حمایت‌های ما از شرکت‌های دانش‌بنیان با حمایت از استارت‌آپ‌های تازه متولد شده نیز متفاوت است. این استارت‌آپ‌ها از طریق شتابدهنده‌ها مورد حمایت قرار می‌گیرند؛ هم‌اکنون ۷۴ شرکت در کشور توسط معاونت علمی به نام شتاب‌دهنده دانش‌بنیان مورد تأیید قرار گرفتند که از استارت‌آپ‌ها در مرحله تولد حمایت می‌کند. ملکی‌فر اضافه کرد: هیچ انحصاری در ارایه خدمات‌رسانی صندوق نوآوری وجود ندارد و تمام تلاشمان این است که از صفر تا صد به توسعه شرکت‌ها کمک کنیم تا چرخ نوآوری در کشور به گردش دربیاید. در این مدل خدمات‌رسانی تمامی مراحل به صورت الکترونیکی و در سامانه انجام می‌پذیرد و ارایه هیچ خدمتی منوط به حضور متقاضیان نیست. وی با بیان اینکه یک منع قانونی وجود دارد که هر گونه شائبه‌ای را مبنی بر اینکه فقط این مبالغ به چند شرکت خاص تعلق می‌گیرد نقض می‌کند، ادامه داد: مطابق با این منع قانونی، صندوق نوآوری نمی‌تواند بیش از ۲ درصد از سرمایه‌اش را به یک شرکت بدهد. از این رو به هیچ شرکتی بیش از ۵۰ میلیارد تومان تسهیلات تعلق نمی‌گیرد.
اسامی وام‌گیرندگان صندوق نوآوری را اعلام کنید
این در حالی است که اکنون فعالان حوزه کسب‌و‌کارهای فضای مجازی با انتقاد به عملکرد صندوق نوآوری و شکوفایی در اعطای تسهیلات به شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌ها، خواستار اعلام اسامی شرکت‌های دریافت‌کننده وام از سوی این صندوق شده‌اند. مطالبه اعلام فهرست وام گیرندگان در شبکه‌های اجتماعی از سوی فعالان این بخش اعلام شده است، در این زمینه یکی از کاربران در توئیتر نوشت: «کمک کردن و تسهیل‌گری وظیفه دولت است. اما لیست کمک‌هایی که شده و به چه کسانی و آنها هم با این کمک‌ها چه کرده‌اند موضوعی امنیتی نیست که نشود اعلام کرد. دولت از جیب همین مردمی که قرار است با آنها شفاف باشد، به این شرکت‌ها کمک کرده است.» یکی دیگر از فعالان کسب و کارهای فضای مجازی نیز در این باره نوشت: «درخواست داریم علاوه بر اسامی، شرایط و نرخ تسهیلات و تضامین مورد نیاز هم اعلام شود تا مشخص شود که رانت در کار نبوده است. شنیده شده که این تسهیلات با هدف حمایت از مجموعه‌های خاص بوده و برخی شرکت‌های استارت آپی بزرگ، صدها میلیارد تومان از این تسهیلات استفاده کرده‌اند.» فرشاد وکیل‌زاده دبیر اتحادیه کشوری کسب و کارهای مجازی نیز در این باره در توئیتر نوشت: «به عنوان یک فعال صنفی خواهان شفافیت کامل در مورد ۱۲ هزار میلیارد تسهیلات اعطا شده، مبلغ و نرخ تسهیلات، مدت زمان استراحت و تقسیط آن هستم. آیا صرفاً حلقه نزدیکان از رانت احتمالی برخوردار شده‌اند؟ و آیا این رانت‌ها منجر به تشدید انحصار اکوسیستم نمی‌شود؟» در این راستا رییس هیات‌مدیره سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران نیز در نامه‌ای به علی وحدت رییس هیات عامل صندوق نوآوری و شکوفایی خواستار اعلام اسامی شرکت‌های استارت‌آپی دریافت‌کننده وام شد. در این نامه با اشاره به انتشار اخباری مبنی بر اعطای وام ۵۰ میلیارد تومانی به شرکت‌های استارت‌آپی و عدم تمایل برخی از این شرکت‌ها به انتشار نامشان، آمده است که «این موضوع به ابهام قابل تأمل در میان فعالان کسب و کار تبدیل شده و متعاقب آن بحث‌های متعددی نیز در خصوص هویت دریافت‌کنندگان وام و دلیل اتخاذ این رویکرد شکل گرفته که عمدتاً بی‌پاسخ مانده‌اند.» سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران در این نامه به عنوان نماینده بخش خصوصی در حوزه کسب و کارهای آنلاین و اقتصاد دیجیتال، خواستار انتشار شفاف نام شرکت‌های دریافت‌کننده وام و مبالغ دریافت شده را به منظور تنویر افکار صاحبان کسب و کار در این حوزه به عنوان حوزه پیشگام در زمینه شفافیت و مبارزه با فساد شده تا گامی در مسیر توسعه اقتصاد کشور برداشته شود. در همین حال امیر ناظمی رییس سازمان فناوری اطلاعات ایران نیز در توئیتی با انتشار نامه‌ای از سوی این سازمان به صندوق نوآوری و شکوفایی، پیشنهاد اعلام فهرست اسامی شرکت‌ها و کسب و کارهای دریافت‌کننده وام از این صندوق را در راستای ایجاد شفافیت به عنوان یکی از مدرن‌ترین ابزارهای دولت‌ها در عرصه حکمرانی مطلوب، مطرح کرده است. به گفته وی، توسعه از فرآیندهایی مانند شفافیت و مشارکت آغاز می‌شود و شرکت‌های دریافت‌کننده تسهیلات باید از فرآیند شفاف و «برابری برای همه» عبور کنند. با این وجود و در پی انتقاداتی که در این خصوص منتشر شده و نیز ادامه مطالبات عمومی برای انتشار لیست دریافت‌کنندگان وام، مطابق آنچه که در صفحه توئیتر صندوق نوآوری و شکوفایی آمده است، علی وحدت گفته که پس از استعلام از نهادهای نظارتی، اسامی شرکت‌های دریافت‌کننده تسهیلات را اعلام خواهد کرد.
