از چند روز قبل، گوگل برنامه سخت‌گیرانه‌ای برای شناسایی کاربران و تحریم سرویس‌های خود برای این قشر در نظر گرفته است. عده‌ای از کاربران فضای مجازی معتقد هستند تحریم‌هایی که گوگل آن را آغاز کرده، به‌قدری سخت‌گیرانه است که حتی کاربرانی که با VPN به سرویس‌های گوگل متصل می‌شوند را نیز شناسایی می‌کند. این مساله باعث شده بیش از کاربران، کسب‌وکارهای ایرانی که از سرویس‌های گوگل استفاده می‌کنند احساس خطر کنند. اگر گوگل به همین شکل پیش برود و سرویس‌های خود را محدود کند، کسب و کارهای استفاده‌کننده از خدمات گوگل باید چه کنند؟ یک کارشناس فناوری اطلاعات درباره مشکل جدید کابران ایرانی در دسترسی به سرویس‌های گوگل گفت: تحریم جدیدی رخ نداده، اما گوگل روش شناسایی مکان کاربران را تغییر داده و به همین دلیل سرویس‌هایش برای کاربران ایرانی که به‌دلیل تحریم‌های امریکا با وی‌پی‌ان در دسترس بوده، مسدود شده است. داستان تحریم‌های گوگل و شرکت‌های امریکایی علیه ایران داستان جدیدی نیست، با وجود این، این روزها بار دیگر خبری از مسدود شدن برخی از سرویس‌های گوگل برای کاربران ایرانی شنیده می‌شود که به نظر می‌رسد از نتایج تحریم‌های قبلی امریکا علیه ایران باشد، هرچند زوایای آن هنوز مشخص نیست. در این راستا میلاد نوری، کارشناس فناوری اطلاعات در گفت‌وگو با ایسنا، درباره علت بسته شدن سرویس‌های گوگل و ارتباط آن با تحریم‌های امریکا علیه ایران گفت: باید این نکته را ذکر کنیم که در این موضوع تحریم جدیدی رخ نداده است. کاربران ایرانی از ماه‌ها و سال‌های گذشته به دلایل مختلف از برخی از این سایت‌های مرتبط با گوگل تحریم شدند.
هدفمند کردن سیستم‌های تبلیغاتی گوگل
نوری خاطرنشان کرد: این محدودیت جدید حدود هفت روز یا دو هفته پیش اتفاق افتاده و گوگل به دلایل مختلف، روش شناسایی مکان کاربر را برای تمام مردم دنیا تغییر داده است. قبلا از IP کاربران متوجه ایرانی یا اروپایی بودن آنها می‌شد، اما به تازگی در مقاله‌ای که منتشر کرده، نوشته برای هدفمند کردن سیستم‌های تبلیغاتی خود این روش جدید را اعمال کرده است. این کارشناس فناوری اطلاعات درباره علت تغییر سیاست گوگل توضیح داد: این هدف به خاطر تبلیغاتی است که مثلا در ویدیوهای یوتیوب یا سرویس‌های AdMob و AdSense، در سایت‌ها پخش می‌شود و گوگل برای اینکه تبلیغاتش مرتبط با مردم هر منطقه باشد، سیستم جدید خود را اجرایی کرده است تا بازدهی بیشتری بگیرد و به همین دلیل شیوه شناسایی مکان کاربر را تغییر داده است. گوگل الان از ترکیبی از روش‌های مختلف استفاده می‌کند و البته به‌صورت شفاف اعلام نکرده که از چه روشی استفاده می‌کند تا موقعیت یک کاربر را تشخیص دهد. کارشناس‌ها حدس‌هایی زدند که از روی منطقه زمانی گوشی یا لپ‌تاپ یا از فعالیت gmail یا گوگل‌مپ و مجموعه محصولاتی که گوگل دارد، متوجه می‌شود. وی درباره اینکه چرا برخلاف گذشته، با استفاده از وی‌پی‌ان هم نمی‌توان به این سرویس‌ها دسترسی پیدا کرد، توضیح داد: اگر قبلا با استفاده از VPN و تغییر آی‌پی می‌توانستیم با IP کشورهای دیگر از محصولات گوگل استفاده کنیم اما الان گوگل با استفاده از IP کشورهای دیگر هم متوجه می‌شود کاربر ایرانی هستیم. البته این روش، تحریم مستقیم برای محدود کردن کابران ایرانی نیست و کشورهای دیگری هم هستند که مورد تحریم‌های امریکا قرار گرفته‌اند، اما این موضوع باعث شده نتوانیم از سرویس‌هایی که قبلا تحریم شده‌اند، استفاده کنیم.
سرویس جدیدی از سوی گوگل
تحریم نشده است
این کارشناس فناوری اطلاعات با تاکید بر اینکه سرویس جدیدی از سوی گوگل تحریم نشده، بیان کرد: همه سرویس‌هایی که اکنون دسترسی به آن سخت‌تر و یا غیرممکن شده، قبلا هم با IP ایران دسترسی به آنها امکان‌پذیر نبود. فقط ایرانی‌ها با VPNهای مختلف می‌توانستند به این سرویس‌ها دسترسی پیدا کنند، اما الان با این تغییر روش، دچار مشکل شده‌اند و وی‌پی‌ان‌ها هم دیگر کارایی ندارند. نوری درباره سرویس‌هایی که با روش جدید از دسترس ایرانی‌ها خارج شده‌اند، اظهار کرد: مهم‌ترین مشکل مربوط به تبلیغات و کسب درآمد از یوتیوب است. کاربران ایرانی که در یوتیوب کانال داشتند و از این راه درآمدزایی می‌کردند دچار مشکل شدند که تعدادشان هم کم نیست. یکی از مهم‌ترین محدودیت‌ها مربوط به گوگل آنالیتیکس (Google Analytics) است که افراد در حوزه کسب‌وکار از این سیستم برای تعداد بازدیدها و آنالیز کاربران خود استفاده می‌کنند. دسترسی به ابزارهایی مانند فایربیس (Firebase) که زیرمجموعه کاربردی دارد و برنامه‌نویس‌ها از آن استفاده می‌کردند، محدود شده است. داکیومنت‌های اندروید هم از جمله این موارد هستند و گسترده این محدودیت‌ها بسیار گسترده است. وی ادامه داد: گوگل کلاود (سرویس ذخیره‌سازی ابری گوگل) است که به شرکت‌های مختلفی سرویس می‌دهد و از جمله باعث شده نرم‌افزارهای مختلفی مانند اسپاتیفای (Spotify) از دسترس خارج شوند. اسپاتیفای یا بسیاری از سایت‌ها و نرم‌افزارهای دیگر مستقیما سرویس گوگل نیستند اما چون از زیرساخت ابری گوگل (گوگل کلاود) استفاده می‌کنند، دسترسی به این سایت‌ها هم برای کاربر مختل شده است.
برخی افراد همچنان با وی‌پی‌ان
به سرویس‌های گوگل دسترسی دارند
این کارشناس فناوری اطلاعات با بیان اینکه فعلا با برخی از VPNها می‌توان به این سرویس‌ها دسترسی پیدا کرد، گفت: هنوز مشخص نیست که این محدودیت‌ها روی اکانت افراد است یا خیر. بعضی از افراد از VPNهای مختلف استفاده کرده‌اند، اما همچنان در حساب کاربری خود به این سرویس‌ها دسترسی ندارند. بعضی افراد از VPNهای شخصی استفاده کردند که توانستند به این سرویس‌ها دسترسی داشته باشند. بنابراین هنوز به‌طور قطع نمی‌توان گفت که چطور این اتفاق رخ داده است. نوری درباره چاره حل این مشکل بیان کرد: یک سری از تحریم‌ها تحت قوانین کشور امریکا است. سیستم‌های مالی مانند «گوگل‌پی» مانند خدماتی از جمله «پی‌پل»، «مسترکارد»، «ویزاکارت» هستند که به علت تحریم‌ها امریکا به هیچ‌وجه قابل استفاده نیستند، مگر اینه امریکا قانونی وضع کند یا اینکه این سرویس‌ها، از برخی سازمان‌ها مانند «اوفک» مجوز ارایه خدمت بگیرند، همانطور که «گیت‌هاب» این مجوز را گرفت و توانست به کاربران ایرانی دسترسی بدهد. وی ادامه داد: سرویس‌های تبلیغاتی مانند AdMob و AdSense که مستقیما مربوط به مراودات مالی است، از قبل به دلیل تحریم‌های امریکا ممنوع بوده و نمی‌توان برای آنها کاری کرد، اما یک سری ابزارها مانند گوگل آنالیتیکس، فایربیس یا اندروید استودیو و گوگل‌کلاود که برای کاربران عادی است، حتی طبق تحریم‌های امریکا برای ایرانیان هم در گذشته به اشتباه تحریم شده بودند.
کارمندان ایرانی گوگل به دنبال حل مشکل
این کارشناس فناوری اطلاعات با اشاره به گفت‌وگو با برخی از کارمندان گوگل از طریق «کلاب هاوس» درباره این مشکل بیان کرد: آنها گفتند علت تحریم برخی از نرم‌افزارها مانند سرویس‌های آنالیتیکس، استفاده از بلک‌لیست مشترک است، اینکه گوگل برای سرویس‌های مالی یا تبلیغاتی خود یک «بلک لیست» تهیه کرده که ممکن است برای سرویس‌های دیگر هم مورد استفاده قرار گیرد. این کارمندان ایرانی گوگل گفتند تلاش می‌کنند تحریم سرویس‌هایی که طبق قوانین امریکا مشکلی برای ارایه خدمات به ایرانی‌ها ندارند، رفع شود. نوری درباره ابعاد منفی این مشکل برای کاربران ایرانی در روزهای آینده بیان کرد: تغییر منفی‌تر در زمینه محدودیت جیمل، گوگل‌پلی یا گوگل کلندر (Google Calendar) رخ نمی‌دهد، اما ممکن است سرویس‌هایی که اکنون بسته شده و برخی از کاربران با وی‌پی‌ان به آنها دسترسی دارند، کاملا با شناسایی آی‌پی کاربران، از دسترس خارج شوند. از طرفی هم احتمالا با پیگیری‌هایی که می‌شود بتوان برخی از این محصولات را رفع فیلتر کرد. وی با بیان اینکه احتمالا رفع این مشکل در کوتاه‌مدت انجام نمی‌شود، گفت: اگر بتوان این موضوع را به زبان انگیسی در رسانه‌های خارجی منتشر کرد و در شبکه‌های اجتماعی مانند توییتر انعکاس داد، شاید سرویس‌هایی که خلاف تحریم‌های امریکا نیست، سریع‌تر رفع فیلتر شوند و بتوانند به ایران خدمات ارایه دهند. مثلا رفع تحریم گیت‌هاب بیش از یک سال و نیم زمان برد و اگر زودتر رسانه‌ای می‌شد، شاید سریع‌تر آن مشکل را رفع می‌کردند.
راهکار مقابله با تحریم کاربران ایرانی توسط گوگل چیست؟
معاون وزیر ارتباطات در واکنش به تحریم کاربران فضای مجازی توسط گوگل گفت: ترکیب استفاده از خدمات بومی و جهانی، کلید توسعه فناوری و رفاه شهروندان است، دسترسی و انتخاب آزادانه در فضای مجازی، حوزه فناوری را تقویت می‌کند. رییس سازمان فناوری اطلاعات معتقد است ترکیب دسترسی آزادانه و انتخاب از بین خدمات جهانی و ملی (بومی) می‌تواند ما را در حوزه فناوری اطلاعات تقویت کند. امیر ناظمی گفت: در ایران به نظر می‌رسد با دو دیدگاه حدی و افراطی روبه‌رو هستیم. دیدگاه اول به دنبال بومی‌سازی تمام محصولات است و راه‌حل نهایی مواجهه با تحریم را در بی‌اثر کردن تحریم از این راه می‌داند. این راه‌حل به دلیل مقیاس بازار، قابل تعمیم برای تمام خدمات نیست. دیدگاه دوم هم اساسا بومی‌سازی خدمات را نادرست می‌داند و راه‌حل را در رفع تحریم می‌داند و به این ترتیب تنها راه را رفع تحریم و چانه‌زنی با شرکت‌های جهانی می‌داند. اما به نظر ما هیچ‌کدام به‌تنهایی نمی‌توانند یک راه‌حل پایدار و موفق برای کشور باشند. ناظمی با تأکید بر اینکه در مقابله با تحریم نگاه‌های مختلفی وجود دارد، گفت: اما نگاه سومی نیز وجود دارد که در چند سال گذشته با جدیت آن را دنبال کردیم. رویکرد وزارت ارتباطات برای رویارویی با تحریم‌های حوزه فناوری این است نگاه گروه اول و دوم را در کنار هم پیش ببریم؛ یعنی در حالی که برای رفع تحریم‌ها تلاش می‌کنیم، همزمان نیز برای بومی‌سازی محصولات و خدمات کلیدی قدم‌برداریم تا اگر تحریم‌ها سخت‌گیرانه‌تر هم شود، با ابزارهای بومی کاهش تأثیر تحریم‌ها را داشته باشیم. معاون وزیر ارتباطات گفت: نگاه گروه اول و دوم به تحریم‌ها یک نگاه افراطی است و قابل تعمیم به همه زیرحوزه‌ها نیست. برخی از خدمات را می‌توان بومی کرد، بدون تغییر جدی در کیفیت و نه همه خدمات را». اما وجود نسخه بومی همان خدماتی که قابلیت بومی‌سازی عمومی ندارد، گاه به دلیل امنیت برای بخش‌های حیاتی اهمیت می‌یابد و از سوی دیگر می‌تواند زمینه را نیز برای رفع تحریم‌ها فراهم کند. وی تصریح کرد: در اکثر موارد، داشتن نمونه بومی تجهیزاتی که تحریم می‌شوند، قدرت چانه زنی در رفع تحریم را بالا می‌برند و این امتیاز برای کشورهایی که قصد تحریم ایران را دارند یک عامل بازدارنده است. برای رفع تحریم همواره سعی کرده‌ایم موضوعاتی که به حوزه فناوری مربوط است را به وزارت امور خارجه منعکس کنیم تا در اجلاس‌های جهانی مرتبط استفاده کنیم و تحریم را کاهش دهیم، این فرآیند در بسیاری از موارد موفقیت‌آمیز بوده است. وی با بیان اینکه موضوعات مربوط به فناوری اطلاعات باید در هر نوع مذاکره‌ای که قرار است برای رفع تحریم انجام شود مدنظر قرار بگیرد تا بتوانیم به‌واسطه آن دسترسی شهروندان به سرویس‌های جهانی را تسهیل کنیم، گفت: رفع تحریم‌های حوزه فناوری اطلاعات به دلیل مشهود بودن و سرعت بالای اعمال آن به خوبی می‌تواند یکی از مهم‌ترین موضوعات گفت‌وگو در خصوص رفع تحریم‌ها و حتی سنجه بررسی رفتار امریکا در لغو تحریم‌ها باشد. همچنین نباید فراموش کنیم که ترکیب دسترسی آزادانه و ترکیب استفاده از سرویس‌های جهانی و ملی (بومی) می‌تواند حوزه فناوری اطلاعات را تقویت کند و هیچ نگاهی غیر از این نمی‌تواند راه‌حل پایدار و موفق برای کشور باشد.
