فروش فیلترشکن در وب‌سایت‌ها در شرایطی صورت می‌گیرد که با استفاده از نرم‌افزارهای تغییردهنده آی‌پی، ترافیک داخلی تبدیل به دیتای خارجی شده و هزینه‌های مردم برای استفاده از این فضا دو برابر می‌شود و از سوی دیگر، خرید و فروش فیلترشکن هم به روشی برای کسب درآمد تبدیل شده است، کما اینکه فعالان سیاسی و رسانه‌ای معتقدند منافع اقتصادی یکی از دلایل پشت پرده محدودکنندگان فضای مجازی است، از آنجایی که با فیلتر شبکه‌های اجتماعی و استفاده از فیلترشکن، هزینه‌های مردم برای استفاده از فضای مجازی دو برابر می‌شود و باید دید این درآمد‌ها به سود چه افراد و شرکت‌هایی واریز می‌شود. اگرچه استفاده از فیلترشکن در طول ۱۰ سال گذشته به دلیل مسدود شدن برخی از وب‌سایت‌ها در بین برخی کاربران اینترنت وجود داشت، اما در یکی دو سال اخیر و با فیلتر شدن پیام‌رسان خارجی تلگرام، افرادی که تا پیش از آن از فیلترشکن استفاده نمی‌کردند، هم به این گروه پیوستند، تا جایی که این موضوع نگرانی‌ها را از بابت تهدیدات ناشی از استفاده از فیلترشکن افزایش داد. فیلترشکن‌ها و وی‌پی‌ان‌ها در حالی سد فیلترینگ را قابل نفوذ می‌کنند که در مقابل، مسائل امنیتی فراگیر شدن این اپلیکیشن‌ها مطرح می‌شود. کاربران برای استفاده از وب‌سایت‌های فیلترشده، بدون آگاهی اقدام به دانلود و نصب اپلیکیشن‌هایی می‌کنند که بیشتر از اینکه فیلترشکن باشند، با هدف سوءاستفاده و دسترسی به اطلاعات و واردن کردن انواع بدافزار به گوشی افراد طراحی شده‌اند. این روزها هم موضوع فیلترینگ شبکه اجتماعی اینستاگرام مطرح شده که اگرچه با اصرار از سوی برخی از مسوولان و انکار از سوی برخی دیگر روبرو است، اما این شائبه را در ذهن کاربران ایجاد کرده که این شبکه اجتماعی هم در آستانه فیلترینگ قرار گرفته است.
فروش فیلترشکن
در محاکم قضایی جرم نیست
محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، پیش از این درباره ساماندهی وی‌پی‌ان و فیلترشکن‌ها گفته بود: ما به حاکمیت در فضای مجازی اعتقاد داریم ولی قانون این وظیفه را به عهده ما نگذاشته است. به همین دلیل وقتی سایتی بسته می‌شود، مردم سراغ فیلترشکن‌ها می‌روند یا اینکه وقتی به دلیل تحریم برخی سایت‌ها به ما خدمات نمی‌دهند و افرادی به آن نیاز دارند، از فیلترشکن استفاده می‌کنند. معتقدیم که باید تقاضاها را مدیریت کرد زیرا نمی‌توان همه سایت‌ها را بست. او همچنین درباره فروش فیلترشکن گفته بود: کسانی که فیلترشکن می‌فروشند، هیچ اتفاقی برای آنها پیش نمی‌آید چون طبق قانون فروش فیلترشکن جرم نیست. آنها از زیرساخت‌های همین کشور هم استفاده می‌کنند. حمید فتاحی، معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، نیز درباره فعالیت سایت‌های فروش VPN گفته بود: کسی دارد از یکی از درگاه‌های بانکی رسمی تخلفی را انجام می‌دهد، این وظیفه دستگاه نظارتی و پلیس است که متخلف را شناسایی و به مراجع قضایی معرفی کند تا بر اساس آن اعلام جرم و مجازات آن معلوم شود. اما آنچه قوه قضاییه در این باره انجام داده این است که بگوید قضات نمی‌توانند این اتفاق را جرم‌انگاری و آن را به مفاد قانونی استناد کنند؛ آنها فروش فیلترشکن را در محاکم قضایی جرم نمی‌دانند و این یک خلأ قانونی است و بستر لازم را برای سوءاستفاده‌کنندگان فراهم می‌کند. او در پاسخ به اینکه چرا وزارت ارتباطات اقدامی درخصوص مسدودسازی فیلترشکن‌های رایگان نکرده است، تصریح کرد: وقتی به راحتی افراد سودجو از درگاه‌های بانکی رسمی کشور، اقدام به فروش فیلترشکن می‌کنند وزارت ارتباطات چه اقدامی می‌تواند انجام دهد؟ البته ناگفته نماند که این وظیفه اپراتور لایه دسترسی است و نه وزارت ارتباطات، سوالی که در اینجا مطرح می‌شود این است که اپراتور لایه دسترسی چند IP را می‌تواند مسدود و خود را با پیچیدگی‌های فنی درگیر و در شبکه اختلال ایجاد کند؟ چرا باید با این اقدام برای مصارف کاربران مشکل ایجاد کنیم و از آن طرف متخلفین به راحتی از طریق درگاه‌های رسمی کشور در فضای ایجاد شده جولان دهند و هیچ برخوردی هم با آن نشود، آن هم با این استدلال که از نظر قضات فروش فیلترشکن جرم محسوب نمی‌شود. باز هم این خلأ قانونی است که تمام پیگیری‌ها و اقدامات انجام‌شده از سوی پلیس فتا را هم بی‌نتیجه می‌گذارد، مساله‌ای که باید حل شود. در این راستا حسن بیادی، فعال سیاسی و دبیرکل حزب آبادگران جوان و سعید شریعتی، فعال سیاسی و رسانه‌ای و عضو شورای مرکزی حزب اتحاد ملت ایران، در نشست نقدواندیشه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با موضوع «سیاست و فضای مجازی» به گفت‌وگو درباره دسترسی مردم به اینترنت پرداختند و با بیان اینکه این دسترسی، حق مردم است و نمی‌توان این حق را از آنان سلب کرد، به لزوم برنامه‌ریزی برای تبدیل تهدید‌ها به فرصت‌ها تاکید کردند. سعید شریعتی درباره محدودسازی شبکه‌های اجتماعی، با بیان اینکه شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام همیشه وجود دارند، گفت: این تصمیم‌گیران هستند که برای دسترسی جامعه ایرانی به شبکه‌های اجتماعی تصمیم می‌گیرند و باید پاسخ دهند که چرا باید خود را از این فضا محروم کنیم. وی با تشبیه جامعه به بدن انسان و شبکه‌های اجتماعی به تب‌سنج، افزود: پدیده‌های ناخوشایندی در جامعه مانند عفونت در بدن انسان وجود دارد و آزاردهنده هستند اما نباید برای رفع این ناخوشایندی‌ها تب‌سنج را از بین ببریم. شبکه‌های اجتماعی بهترین تب‌سنج‌های جامعه هستند. سیاست‌گذاران با رصد شبکه‌های اجتماعی و اطلاع از جامعه می‌توانند با سیاست‌گذاری‌های درست جامعه را به سمت صحیح هدایت کنند. این فعال سیاسی به مبانی مختلف قوانین اشاره کرد و گفت: قوانین باید مبتنی بر قرارداد یک جامعه و تامین‌کننده منافع مردم باشد. افراد یک جامعه نسبت به امکانات آن جامعه حق مالکیت دارند. صاحبان سیگنال و امواج رادیویی مردم هستند و نمایندگان مجلس به نمایندگی از صاحبان این سیگنال‌ها می‌توانند تصمیم بگیرند که به چه صورت استفاده شود.
مردم به فضای مجازی و افزایش پهنای باند رای داده‌اند
شریعتی با انتقاد از مخالفین فضای مجازی که به نمایندگی از مردم به دنبال محدودیت این فضا هستند، افزود: فضای مجازی، دیتا و سیگنال ملک شخصی نیست و دارایی ملت است و اگر قوانینی برای آن وضع شود که برای فردی حق ویژه قائل باشد مردم از این قانون تمکین نمی‌کنند. مردم در انتخابات گذشته به ایده گسترش فضای مجازی و افزایش پهنای باند رای بالغ به 25 میلیونی داده‌اند و این مسیر را انتخاب کرده‌اند. وی به حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی اشاره کرد و گفت: پیام‌رسان‌های داخلی باید در یک رقابت با شبکه‌های اجتماعی خارجی رشد کنند و با محدود کردن و بستن شبکه‌های اجتماعی خارجی، آنان رشدی نخواهند داشت. هم‌اکنون هم مشکلی برای تعیین تکلیف شبکه‌های اجتماعی نیست، . می‌توانیم از مردم برای رای به مخالفت یا موافقت با شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام رفراندوم برگزار کنیم و نتایج آن هر چه بود همه تمکین کنند. این فعال رسانه‌ای به لزوم بررسی فرصت، تهدید، قوت و ضعف هر پدیده‌ای تاکید کرد و با اشاره به دیدار اعضای شورای عالی فضای مجازی در سال 96 با مقام معظم رهبری، گفت: رهبری در این دیدار بر افق این فضا تاکید کردند و اشاره داشتند که در آینده در این فضا مرز و ارز یعنی دو عنصر حاکمیت ملی هر کشور از بین می‌رود و از هم‌اکنون باید برای آینده برنامه‌ریزی کرد. با پیشرفت فضای مجازی حاکمیت ملی بازتعریف می‌شود و دارایی‌ها تغییر می‌کند. شریعتی با بیان اینکه قدرت جدیدی ایجاد شده است، تصریح کرد: در انتخابات 88، 92 و 96 شبکه‌های اجتماعی مانند فیس‌‌بوک و تلگرام در ایران تاثیر بسیاری داشتند و باعث تحول شدند و در انتخابات 1400 نیز اینستاگرام تاثیرگذار است.
برخی جریان‌ها
برای محدود کردن فضای مجازی تلاش می‌کنند
وی به منافع برخی از گروه‌ها و جریان‌هایی که به دنبال محدودیت در فضای مجازی هستند اشاره کرد و گفت: جریاناتی از اینکه فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی قدرت اجتماعی و سیاسی ایجاد می‌کند نگران هستند و برای محدود کردن آن تلاش می‌کنند همین طور که در نیمه دوم دهه هفتاد مطبوعات به عنوان پایگاه‌های اجتماعی سیاسی مطرح و بسته شدند. این فعال سیاسی و رسانه‌ای منافع اقتصادی و رقابت را یکی دیگر از دلایل پشت پرده محدودکنندگان فضای مجازی عنوان کرد و افزود: با فیلتر شبکه‌های اجتماعی و استفاده از وی‌پی‌ان برای دسترسی به آنها، دیتای داخلی تبدیل به دیتای خارجی شده و هزینه‌های مردم برای استفاده از این فضا دو برابر می‌شود و با این حساب باید بررسی شود این درآمد‌ها به سود چه افراد و شرکت‌هایی واریز می‌شود. افشاگری‌ها در فضای مجازی باید تبدیل به شفاف‌سازی شود، البته فضای مجازی شفاف اجازه فساد نمی‌دهد که کسی بخواهد آن را افشا کند. شریعتی به نقش فضای مجازی در ایجاد کسب‌وکارها در مناطق محروم اشاره کرد و افزود: من شاهد هستم و از طریق گزارش‌هایی که توسط فعالین مدنی حزب می‌دهند می‌دانم که در دورترین نقاط روستاهای سیستان و بلوچستان دخترانی توانسته‌اند از طریق اینستاگرام برای صنایع دستی سوزن‌دوزی خود از تمام نقاط کشور مشتری داشته باشند و کسب‌و‌کاری برای خود در این حوزه ایجاد کنند. وی به نقش سنتی مردم در ساختار قدرت در گذشته اشاره کرد و گفت: هم‌اکنون با حضور شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی مردم صاحب قدرت شده‌اند و می‌توانند نظرات خود را اعلام کنند و تاثیر داشته باشند. ما امروز با شهروند قدرتمند مواجه هستیم و افرادی از این موضوع راضی نیستند. دسترسی به اینترنت، حقوق مکتسبه مردم است و به همین راحتی نمی‌توانیم این حق را از مردم پس بگیریم. این فعال رسانه‌ای برخوردها و محدودیت‌ها را ناامیدکننده عنوان کرد و افزود: این برخوردها امید و انگیزه را بین جوانان از بین می‌برد. اگر از بستن و محدود کردن تاکنون فایده‌ای بردیم از این به بعد هم می‌بریم. به جای ممنوع‌سازی، باید مصون‌سازی کرد. باید با حداکثر آزادی و حداقل ممنوعیت برای مردم دسترسی ایجاد شود و به مردم برای استفاده از این فضا آگاهی و آموزش داده شود.
کسی با قانونمند شدن فضای مجازی
مخالف نیست
حسن بیادی نیز با اشاره به اینکه از برخی از عناوین تعریف درستی در جامعه نشده است، گفت: فضای مجازی، واقعا مجازی نیست بلکه حقیقی است و واقعیت دارد. همانطور که نمی‌توانیم در مقابل جریان آب بایستیم، نمی‌توانیم این فضا را نیز ببندیم اما درست است که این فضا باید قانونمند شود و کسی با قانونمند شدن این فضا مخالف نیست. وی با اشاره به تجربیات گذشته در برخورد با پدیده‌های جدید در کشور، گفت: در ابتدای ورود پدیده‌های جدید در ابتدا برخوردهای سلبی انجام می‌شود، در صورتی که با تعیین حدود و مقررات می‌توانیم استفاده درستی از این پدیده‌ها داشته باشیم. علل بیشتر این مشکلات، مدیریت‌های جزیره‌ای است. مشکل فضای مجازی نیز مدیریت جزیره‌ای و نبود مدیریت یکپارچه است. ما نمی‌توانیم تمام اینترنت و جهانی شدن را ببندیم، باید سیاست‌مداران و برنامه‌ریزانی که همه را دشمن نمی‌دانند، بدون برخورد و نگاه چکشی گفت‌وگو کنند تا به راه‌حل مناسبی برسیم.
این فعال سیاسی با بیان اینکه نمی‌توانیم فضای مجازی را از مردم بگیریم، گفت: باید مانند سیل که در صورت مهار شدن می‌تواند به فرصت تبدیل شود از تهدیدهای فضای مجازی فرصت ایجاد کنیم. شبکه‌های اجتماعی مضرات سیاسی، اجتماعی و خانوادگی نیز دارد و باید با آموزش، تربیت و فرهنگ‌سازی این مشکلات را کاهش دهیم. با فضای مجازی ما می‌توانیم جهانی شویم و فضای مجازی ابزار جهانی شدن ما است. بیادی به مباحث مربوط به محدود کردن شبکه‌های اجتماعی اشاره کرد و افزود: پشت موضوع بستن و محدود کردن شبکه‌های اجتماعی مباحثی دیگر مطرح است و حتی اگر ما گام دوم انقلاب اسلامی که توسط مقام معظم رهبری ابلاغ شده است را بررسی کنیم، از آن بستن فضای مجازی درنمی‌آید.
