در حالی که به زعم وزیر ارتباطات شبکه ملی اطلاعات با پیشرفت خوبی به سمت تکمیل شدن می‌رود اما کارشناسان معتقدند که این پروژه زمان‌بندی عملیاتی ندارد و پیشرفت‌ها آن‌طور که باید محسوس نیست و در عین حال عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی معتقد است اگر این شبکه تشکیل شود حاکمیت ما در حوزه فضای مجازی، مستقل و در داخل کشور ایجاد می‌شود و اگر تشکیل نشود این حاکمیت از دست ما می‌رود و در حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی به دست خارجی‌ها می‌افتد.
وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تا چندی پیش به تحقق ۸۰ درصدی شبکه ملی اطلاعات تاکید داشت. با قطع چندروزه اینترنت که سال گذشته اتفاق افتاد، این شبکه در بوته آزمایش قرار گرفت. با وجود این، در عین حال که مسوولان وزارت ارتباطات از عملکرد شبکه ملی دفاع کردند، مرکز ملی فضای مجازی اعلام کرد آسیبی که به کسب‌وکارها وارد شده، ناشی از ضعفی است که در شبکه ملی وجود داشته؛ بنابراین حتی اگر زیرساخت‌های شبکه ملی فراهم شده باشد، اینکه خدمات پایه که کاربردی‌ترین آنها شامل پیام‌رسان‌ها و موتورهای جست‌وجو می‌شود، فراهم نبوده، مانع از چشیدن شیرینی ثمرات شبکه ملی اطلاعات شده است. از سوی دیگر، شبکه ملی اطلاعات همواره این شائبه را در ذهن کاربران ایجاد کرده که با راه‌اندازی خود، دسترسی به اینترنت را محدود خواهد کرد. امیر ناظمی رییس سازمان فناوری اطلاعات پیش از این گفته بود: متاسفانه در برخی موارد واژه شبکه ملی اطلاعات با نوعی فیلترینگ، مسدودسازی و محدودیت برای شهروندان پیوند خورده است که یک اشتباه بزرگ است. چون اینترنت به عنوان یکی از اصلی‌ترین خدماتی است که روی شبکه ملی اطلاعات ارایه می‌شود. وی با تاکید بر اینکه شبکه ملی اطلاعات ارایه‌دهنده خدمات متنوعی از جمله اینترنت یا شبکه‌های اختصاصی است، اظهار کرده بود: شبکه‌های اختصاصی قاعدتاً خارج از اینترنت قرار دارند؛ برای مثال می‌توان به شبکه اختصاصی دولت اشاره کرد که محیطی است که دستگاه‌های مختلف به یکدیگر متصل می‌شوند و به رد و بدل کردن اطلاعات می‌پردازند. همچنین محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات با بیان اینکه کسانی که کلمه اینترنت ملی را به کار می‌برند، خائن هستند، گفته بود: نباید لفظی مجعول را برای شبکه‌ای که مادر زیرساخت‌های ارتباطی و اطلاعاتی کشور است، به کار ببریم. امروز با داشتن شبکه ملی اطلاعات، سهمگین‌ترین حملات به گیت‌وی ما وارد می‌شود و شبکه همچنان کار می‌کند. ما تأکید داریم شبکه ملی اطلاعات ضامن رشد اقتصاد دیجیتال در کشور و خدمات پایه‌ای که روی این شبکه ارایه می‌شود، ضامن بازدارندگی در حملات دشمن است. آذری جهرمی با اشاره به اظهاراتی مبنی‌بر تلاش برای راه‌اندازی سرویس‌هایی مانند گوگل، بیان کرده بود: ما قصد نداریم یک مدل سرویس بین‌المللی را که سال‌هاست کار می‌کند، درست کنیم. بلکه می‌خواهیم نیاز حداقلی مردم را روی شبکه داخلی برآورده کنیم. مرکز داده مادر شبکه ملی اطلاعات از خدمات پایه شبکه ملی که شامل پیام‌رسان‌ها، موتور جست‌وجو و ایمیل می‌شود، حمایت می‌کند.
نظارت مرکز ملی فضای مجازی
بر شبکه ملی اطلاعات اعمال نمی‌شود
با وجود این، هنوز هم انتقاداتی نسبت به سرعت پیشرفت شبکه ملی اطلاعات مطرح می‌شود. در این راستا محمدحسن انتظاری، عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی در خصوص سرعت پایین پیشرفت شبکه ملی اطلاعات که مورد مطالبه رهبر انقلاب در دیدار هیات دولت قرار گرفت، گفت: یکی از دلایلی که اجرای پروژه شبکه ملی اطلاعات نتوانست خوب جلو برود، این است که روی آن نظارت مرکز ملی فضای مجازی اعمال نشد و الان هم اعمال نمی‌شود. این مساله تا الان هم ادامه دارد. هیچ کارش هم نمی‌شود کرد، مگر اینکه بر اساس قانون، تخصیص بودجه به وزارت ارتباطات منوط به تأیید مرکز ملی فضای مجازی شود. اگر قانون نمی‌شود، لااقل رییس‌جمهوری به عنوان مقام بالاتر دولت و رییس سازمان برنامه و بودجه به آن دستگاه دستور دهد که بودجه شبکه ملی اطلاعات را بعد از تأیید مرکز ملی فضای مجازی تخصیص بدهید که در اینجا مرکز ملی بتواند طرح‌هایشان را کنترل کند. وی با بیان اینکه زیربنای اصلی فضای مجازی شبکه ملی اطلاعات است، ادامه داد: اگر ما این زیربنای اصلی را نداشته باشیم، کاربردهایی که در حوزه‌های مختلف باید به جامعه خدمت بدهد یا اعمال حاکمیت کند، روی زیرساخت خارجی شکل خواهد گرفت. یعنی حاکمیت ما در فضای مجازی روی زیرساخت خارجی قرار می‌گیرد که چیز نامربوطی است. این اصلی‌ترین دلیل برای ایجاد شبکه ملی اطلاعات است. اگر این شبکه تشکیل شود حاکمیت ما در حوزه فضای مجازی، مستقل و در داخل کشور ایجاد می‌شود و اگر تشکیل نشود این حاکمیت از دست ما می‌رود و در حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی به دست خارجی‌ها می‌افتد.
اینترنت یک سرویس
روی شبکه ملی اطلاعات است
عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی در خصوص نگرانی افکار عمومی مبنی بر اینکه راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات ارتباط مردم و کشور را با اینترنت بین‌المللی قطع می‌کند، گفت: این شبهه را کسانی که می‌خواستند این شبکه شکل نگیرد در افکار عمومی وارد کردند. این فرضیه ۱۰۰ درصد غلط است. اینترنت به عنوان یک سرویس لازم در شبکه ملی اطلاعات و جزو شبکه است؛ این تصور که سرویس اینترنت قطع می‌شود، گزاره‌ای ساختگی از آنهایی است که می‌خواهند این کار انجام نشود. به همین جهت این تصور اشتباه را در ذهن مردم ایجاد می‌کنند. سواد فضای مجازی در بسیاری از کسانی که اظهارنظر می‌کنند به عینه پایین است. وی با بیان اینکه هم‌اکنون بحث ایجاد شبکه ملی در سایر کشورها به طرق مختلف پیش می‌رود، خاطرنشان کرد: کره جنوبی بیشتر اطلاعاتش را محلی کرده است، یعنی حدود ۸۰ تا ۸۵ درصد اطلاعات مورد نیاز مردم کره در داخل کشور تولید می‌شود. در اروپا همین فرآیند جلو می‌رود. هم‌اکنون هر کشوری سازوکارهای متناسب خودش را در خصوص شبکه ملی دارد و علاوه بر اروپا، چین و روسیه نیز طبق این فرآیند جلو می‌روند. سال گذشته در مجمع جهانی آی‌جی‌اف اینترنت گاورننس فروم که در اروپا تشکیل شد، ماکرون رییس‌جمهوری فرانسه رسماً این را مطرح کرد که الان دو جور اینترنت داریم، یکی اینترنت امریکایی و یکی اینترنت چینی؛ ما باید در اروپا اینترنت اروپایی داشته باشیم و از بند اینترنت امریکایی رها شویم. انتظاری ادامه داد: چرا اروپا این را می‌گوید؟ علتش این است که پلتفرم غول‌های سرویس‌دهنده امریکایی مثل گوگل، فیس‌بوک و غیره تمام زمام و اختیار اروپایی‌ها را در همه‌چیز گرفته‌اند. مثلاً در انتخابات برگزیت، فیس‌بوک عملاً نظر خودش را به انگلیسی‌ها تحمیل کرد. بعداً هم مارک زاکربرگ را آوردند در پارلمان اروپا و همین‌طور مجلس انگلیس، گفتند شما چرا و چگونه این کار را انجام دادید. فیس‌بوک حتی در انتخابات ترامپ هم نقش بازی کرد. اطلاعات ۸۰ میلیون کاربر را به یک شرکت تحلیلگر داد و فکر مردم را ساماندهی کرد. این تأثیرات در حوزه اقتصادی و اجتماعی هم وجود دارد. به همین دلیل اروپایی‌ها به‌فکر افتادند که خودشان زمام کار خودشان را به دست بگیرند وگرنه اقتصادشان به دست پلتفرم‌های خارجی می‌افتد.
نقش شبکه ملی اطلاعات
در پدافند غیرعامل کشور
عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی با اشاره به نقش شبکه ملی اطلاعات در پدافند غیرعامل کشور، گفت: فضای مجازی تمام عرصه‌های کشور را در برگرفته و یکپارچه کرده است. هرچه هم ما در این یکپارچگی دیر اقدام کنیم عقب می‌افتیم و مجبوریم صحنه را به خارجی‌ها بسپاریم. ما ۱۶ یا ۱۷ زیرساخت حیاتی داریم. زیرساخت‌های بانکی، حمل‌ونقل، نفت، آب‌وبرق، سلامت، آموزش و غیره. اینها در حوزه فضای مجازی دارند شکل می‌گیرند. وی گفت: وقتی کرونا آمد مجبور شدیم آموزش‌ها را در حوزه فضای مجازی ببریم، حالا موفق بود یا نبود را کاری ندارم. ولی عملاً دیدیم بعضی زیرساخت‌ها آماده نیست و مشکلاتی نیز وجود دارد. در حوزه بانکی و حوزه انرژی نیز به همین شکل است. سال گذشته در جریان تحریم ونزوئلا، امریکایی‌ها نیروگاه برق اصلی ونزوئلا که ۷۰ درصد برق این کشور را تامین می‌کند، از کار انداختند و یک بخش بزرگی از آنجا شش ماه برق نداشت. در ایران از این طریق روی سایت نطنز ویروس استاکس‌نت را پیاده کردند. به عبارت دیگر با این کار یک بخش از انرژی شما را از کار می‌اندازند. اینجاست که بحث‌های سایبری خودش را نشان می‌دهد. هم‌اکنون در حوزه بانکی بخش بزرگی از خدمات این حوزه در فضای مجازی ارایه می‌شود. البته شبکه خاص خودشان را دارند و هنوز در شبکه ملی اطلاعات وارد نشدند. فرض کنید که یک بخشی از زیرساخت بانکی ما مثل دستگاه‌های عابر بانک در عرض یک ربع از کار بیفتد ببینید چه می‌شود. یا مثلاً فرض کنید پمپ‌بنزین‌ها از کار بیفتد. انتظاری تاکید کرد: اگر شبکه‌های ما دست خارجی‌ها باشد اصلاً شک نکنید این اتفاق می‌افتد. سال گذشته وزارت ارتباطات در جریان تلگرام یک تئوری داشت که «بک‌اند» داخلی بگذاریم، یعنی پوسته‌های داخلی با ما، اما اصل مساله دست تلگرام باشد. یعنی همه بیایند در داخل ایران و مردم ما در پوسته‌های داخلی تلگرام کار کنند. این اتفاق افتاد و داشتند کارشان را می‌کردند. اما تلگرام با کمک گوگل تمام پوسته‌های ایرانی تلگرام را خواباند و کسب‌وکارهایی که روی آن بودند همه از کار افتادند. دبیر سابق شورای عالی فضای مجازی خاطرنشان کرد: من نمی‌دانم دوستان روی این مساله چه جوابی دارند بدهند، صدایش را هم درنیاوردند. بحث شبکه ملی یعنی همین، یعنی اختیار دست خودمان باشد. یک موضوع مهمی در اینجا وجود دارد و آن خدمات پایه کاربردی شبکه ملی اطلاعات است. یعنی شبکه‌های اجتماعی، موتور جست‌وجو و ایمیل، سرویس‌های سیستم عامل همه اینها باید داخلی باشند. اگر داخلی بودند ما قوه پدافند غیرعاملمان دست خودمان است. اگر نبودند ما هر لحظه باید تنمان بلرزد که چه اتفاقی ممکن است بیفتد.
برنامه‌ریزی برای
قدرت سایبری تأثیرگذار در جهان
عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی افزود: شبکه ملی اطلاعات حتماً باید مدل مفهومی علمی داشته باشد، برنامه زمان‌بندی شده عملیاتی داشته باشد که به تصویب شورای عالی رسیده باشد. اگر همه مسائل بخواهد داخل وزارت ارتباطات جلو برود می‌شود همین آش و همین کاسه. وی با بیان اینکه حکمرانی کشور که تا الان در حوزه حقیقی تعریف شده، باید به حوزه فضای مجازی امتداد پیدا کند. اعمال حاکمیت و سیاست‌های نظام که در حوزه واقعی تعریف شده بود، حالا باید به حوزه فضای مجازی امتداد پیدا کند. این موضوع خودش یک بحث مفصلی است. حاکمیت و حکمرانی که دو لفظ مختلف‌اند در عصر امروز که مبتنی بر فضای مجازی است، در حال شکل‌گیری است. کشورهای متعددی نیز با ورود به این حوزه، سیاست‌گذاری‌ها و فرآیندهای کاری خودشان را تدوین کردند. انتظاری با اشاره به حکم اول مقام معظم رهبری در ۱۷ اسفند ۱۳۹۰ برای تشکیل شورای عالی فضای مجازی گفت: ایشان در این حکم فرمودند که برای استفاده از فرصت‌ها و صیانت ناشی از آسیب‌های فضای مجازی تشکیلاتی به نام شورای عالی فضای مجازی برای هماهنگی و تصمیم‌گیری در این حوزه ایجاد شود. این به نوعی ایجاد نظام حکمرانی در کشور بود. در حکم شهریور سال ۱۳۹۴ هم ایشان این موضوع را تقویت کردند. رهبر انقلاب ضمن تأکید بر اهمیت کار شورای عالی فضای مجازی و مرکز ملی فضای مجازی فرمودند که باید در شورا به نحوی برنامه‌ریزی کنیم که کشور قدرت سایبری‌اش در حد قدرت‌های تأثیرگذار جهانی شود.
