در دیدگاهی که به پلتفرم‌ها در کشور وجود دارد، شاهد تعارض‌ها و تناقض‌های گفتمانی هستیم؛ اگرچه زمانی که در کشور از تاثیر یک موضوع مانند پلتفرم و یا شبکه‌های اجتماعی نگران می‌شویم دوست داریم به سراغ پلتفرم سازی برای برتری گفتمانی از طریق آن برویم، اما برای انتخاب این استراتژی باید به دو فاکتور «مطلوبیت» و «امکان پذیر بودن» نیز توجه شود.
در نشست بررسی محوریت دوگانه پلتفرم - محتوا در فضای مجازی، بر ضرورت وجودی کشور در داشتن پلتفرم و سکوسازی برای اعمال حکمرانی در کنار تولید محتوا و نیز لزوم ایجاد توازن میان این دو، تاکید شد.
نشست هم افزایی فعالان فضای مجازی با محوریت دوگانه «پلتفرم- محتوا» با حضور امیر ناظمی معاون وزیر ارتباطات، رسول جلیلی عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی و کارشناسان حوزه فضای مجازی توسط جمعیت توسعه گران فضای مجازی پاک (فمپ) برگزار شد. در این نشست بر ضرورت وجودی کشور در داشتن سکوها و پلتفرم‌های بومی و مسوولیت وزارت ارتباطات در ایجاد این پلتفرم تاکید شد و دیدگاه معاون وزیر ارتباطات در اولویت قراردادن محتوا به جای سکوسازی مورد بحث و انتقاد قرار گرفت.
امیر ناظمی با بیان اینکه در مورد پلتفرم‌ها دو نگاه در کشور وجود دارد و هر یک ضعف‌ها و قوت‌های خود را دارد و در این دیدگاه‌ها شاهد تعارض‌ها و تناقض‌های گفتمانی هستیم، گفت: زمانی که در کشور از تاثیر یک موضوع مانند پلتفرم و یا شبکه‌های اجتماعی نگران می‌شویم دوست داریم به سراغ پلتفرم سازی برای برتری گفتمانی از طریق آن برویم. به همین دلیل است که طرفداران گفتمان پلتفرمی، ترجیح می‌دهند که پلتفرم بزرگ ایرانی داشته باشند. اما برای انتخاب این استراتژی باید به دو فاکتور «مطلوبیت» و «امکان پذیر بودن» نیز توجه شود. وی با تاکید بر اینکه پلتفرم سازی در ۴ نقطه دارای ضعف است و به همین دلیل تولید محتوا بر ایجاد پلتفرم غلبه دارد، گفت: ما در حوزه صنایع خلاق در منطقه دارای مزیت هستیم و از این حیث می‌توانیم در حوزه تولید محتوا موفق‌تر عمل کنیم. رییس سازمان فناوری اطلاعات ایران با اشاره به اینکه با مسدودسازی شبکه‌های اجتماعی خارجی، غلبه گفتمانی را از دست خواهیم داد و به نوعی میدان را خالی می‌کنیم، افزود: باید در حوزه پلتفرم سازی، سناریویی را در نظر بگیریم که امکان مسدودسازی سایر پلتفرم‌ها را نداشته باشد. چرا که با صورت مسدودسازی پلتفرم‌های خارجی، اعتماد عمومی را از دست می‌دهیم.
تولید محتوا به ایجاد پلتفرم برتری دارد
وی با اشاره به اینکه ملاحظات فرهنگی در تمام کشورها دغدغه جدی است، ادامه داد: از نظر من تولید محتوا امتیاز بالاتری نسبت به ایجاد پلتفرم دارد و ما در کشور وزن مساوی در منابع‌مان برای این دو طیف ایجاد نکرده‌ایم. این درحالی است که برای رسیدن به نتایج مطلوب باید نگاه متعادل به هر دو موضوع داشته باشیم و در کنار پلتفرم به محتوا هم بپردازیم. آنچه کمتر در کشور مورد توجه قرار گرفته این است که ما منابع را فقط به‌طور یک طرفه برای پلتفرم‌ها اختصاص داده‌ایم و به محتوا توجهی نداشته‌ایم. این درحالی است که در دنیا به جز چند کشور معدود که روی پلتفرم سرمایه‌گذاری کرده‌اند، مابقی از پلتفرم‌های موجود استفاده کرده اما محتوای مورد نظر خود را تولید می‌کنند. تمرکز بر سکوسازی با پیامدهایی همراه است. برای مثال به جای اینکه در سامانه «شاد» تولید محتوا را هدف قرار دهیم تمام توانمان را گذاشتیم روی تولید پیام‌رسان و این اشتباه است. اگر می‌خواهیم یک کشور توانمند با رفتارهای توسعه مدار و پیشرفته باشیم، باید توانمندی ملی ایجاد کنیم و با استراتژی‌های اشتباه این موضوع را القا نکنیم که محصولمان نمی‌تواند رقابت پذیر با محصولات خارجی باشد. این سیاست زیان آور است. وی در مقایسه دو سیاست استراتژیک کشور در زمینه ایجاد پیام‌رسان‌ها و مسیریاب‌های بومی، تاکید کرد: انتخابی که برای مسیریاب‌ها انجام شد هوشمندانه‌تر از پیام‌رسان‌ها بود و به این دلیل می‌توان از این تجربیات برای سایر پروژه‌ها استفاده کرد. رییس سازمان فناوری اطلاعات ایران توضیح داد: بررسی‌ها نشان می‌دهد که از دی ۹۷ تا بهمن ۹۸ نصب دو مسیر یاب بومی بلد و نشان در مقایسه با نصب مسیریاب خارجی ویز دو برابر بوده است. به نحوی که بیش از ۸ میلیون کاربر، مسیریاب‌های بومی را نصب کرده و در مقابل تنها ۴ میلیون نصب برای ویز اتفاق افتاده است. وی با اشاره به استراتژی متفاوتی که کشور برای توسعه موتور جست‌وجو و پیام‌رسان‌های بومی و مسیریاب‌های بومی درنظر گرفت، افزود: در حوزه پیام‌رسان‌ها و موتورجست‌وجو شرکت‌های انتخاب شده بیشتر شرکت‌های خصولتی و وابسته غیرمستقیم به حاکمیت بودند اما در سرویس‌های نقشه و مسیریاب، شرکت‌های خصوصی انتخاب شدند. در همین حال این شرکت‌ها دارای سابقه فعالیت در حوزه‌های مشابه بوده‌اند. اما پیام‌رسان‌ها هیچ سابقه فعالیتی در این حوزه نداشتند. ناظمی موضوع دیگر را در حوزه پیام‌رسان‌ها بحث رفتار با رقیب از طریق فیلترکردن عنوان کرد که این مساله باعث نگاه منفی کاربران به پیام‌رسان‌های بومی شد و افزود: اما در زمینه خدمات نقشه شاهد مزیت رقابتی بودیم و به نوعی انتخاب خودخواسته اتفاق افتاد. از سوی دیگر ایجاد بازارهای جانبی و در اختیار گذاشتن داده‌های دولتی برای فعالان حوزه نقشه از جمله مشوق‌ها بود اما در پیام‌رسان‌ها، امکانات و پول به عنوان مشوق درنظر گرفته شد.
خدمات دولتی باید
در اختیار پلتفرم‌های بومی قرار گیرد
معاون وزیر ارتباطات با تاکید بر اینکه محتوا فقط صوت و تصویر نیست و باید بتوانیم خدماتی مثل داده‌های دولتی را در اختیار این پلتفرم‌ها قرار دهیم، افزود: موضوع این است که در کشور ما عمده تمرکز روی سکوها است اما به محتوا توجهی نمی‌شود. این درحالی است که محتوا می‌تواند محل رقابت ما باشد. وی با بیان اینکه پیش نویس استفاده از داده‌های دولت همراه را تحویل شورای اجرایی فناوری اطلاعات داده‌ایم تا دستگاه‌های دولتی را مجبور کنیم داده‌ها را در اختیار دستگاه‌های دولتی و پیام‌رسان‌ها قرار دهند، گفت: با فیلترینگ خارج از قاعده مخالف هستیم و معتقدیم که با کنار گذاشتن پلتفرم‌های خارجی نمی‌توانیم استقلال به دست بیاوریم. بلکه به جای اینکه دیگران را محدود کنیم باید میزان وابستگی به خودمان را افزایش دهیم و این فاکتور استقلال است.
ضرورت وجودی کشور داشتن پلتفرم است
در مخالفت با اظهارات ناظمی، محمدمهدی حبیبی، فعال فضای مجازی اظهار کرد: ساختار پلتفرم‌ها رفتارهای اجتماعی را تولید می‌کنند و ما نمی‌توانیم بگوییم محتوا تولید کنیم اما کاری به سکو نداشته باشیم. وی با بیان اینکه باید در مفهوم دقیق‌تر شویم و کالا را با سکو و بستر پلتفرمی مقایسه نکنیم، تاکید کرد: در حوزه تولید پلتفرم در کشور ضرورت وجودی داریم اما در حوزه تولید محتوا مزیت رقابتی خواهیم داشت. حبیبی با تاکید بر اینکه نباید کشورمان را با کشورهای دیگر در خصوص استفاده از پلتفرم‌های خارجی مقایسه کنیم، افزود: کشورهای دیگر توان تعامل و مشارکت با سکوهای خارجی را دارند اما در کشور ما شواهد نشان می‌دهد که ما قدرت برخورد نداریم. کما اینکه وزیر ارتباطات چندی پیش با مذاکره و رایزنی نتوانست تلگرام را متقاعد به بستن کانال‌های برانداز نظام کند. وی با اشاره به شکل‌گیری پلتفرم‌های موفقی در کشور که نشان‌دهنده توانایی ما در این حوزه است، گفت: اگر سکو و پلتفرم داخلی نداشته باشیم محتوا و داده تولید شده در کشور باید در اختیار هر پلتفرم بیگانه‌ای قرار گیرد و این اشتباه است. این فعال فضای مجازی با رد موضوع عدم اعتماد کاربران به پلتفرم‌های بومی، گفت: استقبال بیش از ۳۰ میلیون نفر از مردم از تلگرام طلایی موضوع عدم اعتماد کاربران به سکوهای بومی‌ها را نقض می‌کند. بلکه این عدم اعتماد، از تعارض مسوولان نشأت می‌گیرد. وی با تاکید بر اینکه حاکمیت بر فضای مجازی در پلتفرم‌های بومی رخ می‌دهد، اظهار داشت: وظیفه وزارت ارتباطات، ایجاد مسیر پیشرفت فناوری در کشور یا همان پلتفرم است و باید این مسوولیت را بپذیرد. کما اینکه مسوولان وزارت ارشاد و صدا وسیما باید روی محتوا کار کنند. در غیر این صورت همانطور که تلگرام ما را محتاج کرده و اقتصاد و سیاست ما را درگیر خود کرده است، در صورت ایجاد اینترنت ماهواره‌ای هم شاهد بروز مشکلات متعددی خواهیم بود.
وزارت ارتباطات در زمان مناسب
خدمات ارایه نداد
حبیب مهاجر کارشناس فضای مجازی نیز با تاکید بر اینکه مسوولیت وزارت ارتباطات، پلتفرم سازی است، خاطرنشان کرد: روی این پلتفرم، محتوا می‌تواند محل رقابت و منازعه کشور ما در مقابل دیگران باشد. وی با بیان اینکه صاحبان ابزارهای توزیع محتوا (سکو) در قبال محتوا بی طرف نیستند، افزود: در ماده ۶۷ قانون برنامه ششم توسعه به وزارت ارتباطات دستور داده شده است که شرکت ارتباطات زیرساخت را تغییر کاربری داده و شبکه ملی اطلاعات راه‌اندازی کند. از سوی دیگر از دولت خواسته شده که حجم تولید محتوا را در این فضا ۱۰ برابر کند. حوزه سکوها حوزه ماموریتی وزارت ارتباطات است که به آن توجه نمی‌شود. مهاجر با اشاره به تکالیفی که در زمینه پلتفرم سازی برای وزارت ارتباطات در قانون تصریح شده است، در خصوص مقایسه موفقیت پیام‌رسان‌های بومی و مسیریاب‌ها در کشور، گفت: مقایسه این دو ناشی از فهم نادرست از خدمات فضای مجازی است. چرا که حجم ترافیک و ذخیره‌سازی اطلاعات یک مسیریاب در طول یک ماه، شاید در حد یک روز یک پیام‌رسان هم نباشد. در همین حال خدمات مربوط به مسیریاب‌ها، به نوعی ارزش افزوده محسوب می‌شود و به معنای محتوا که در پیام‌رسان‌ها می‌بینیم نیست. در صورتی که وزارت ارتباطات و سایر دستگاه‌های دولتی خدمات را در زمان مناسب در اختیار پیام‌رسان‌های بومی قرار می‌دادند، دوگانه‌ای به وجود نمی‌آمد و این پروژه شکست خورده نبود.
بدون داشتن پلتفرم بومی
اعمال حکمرانی ممکن نیست
همچنین رسول جلیلی، عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی تاکید کرد که بدون داشتن پلتفرم، استقلال را در کشور از دست می‌دهیم. وی با بیان اینکه کشورهای مختلف تلاش کرده‌اند که متکی به پلتفرم‌های خود جلو بروند، گفت: اگرچه مشارکت با دیگر کشورها در برخی موارد استقلال را به وجود می‌آورد اما بدون داشتن پلتفرم بومی، امکان اعمال حکمرانی در فضای مجازی خودمان را نخواهیم داشت. جلیلی با اشاره به عملکرد کشورهایی مانند چین، کره جنوبی و روسیه که متکی به پلتفرم‌های خودشان جلو می‌روند، افزود: ما دشمنی امریکا را پیش رو داریم و امریکا همانطور که رقابت با چین را می‌خواهد، خواستار نابودی ما است. وی با تاکید بر اینکه پلتفرم‌ها محتواساز هستند و بدون پلتفرم اعمال حکمرانی اتفاق نمی‌افتد، گفت: ترکیب خدمت و محتوا و پلتفرم تعریف درستی است که باید برای آن توازن ایجاد کرد. باید توجه داشت که در دوگانه پلتفرم و محتوا، نظر روی فراموشی پلتفرم نیست. برای مثال اگر پلتفرم «شاد» شکل نمی‌گرفت و همه سرمایه‌گذاری را روی محتوا قرار می‌دادیم، مجبور بودیم این محتوا را روی سکوهای خارجی ارایه دهیم. به همین دلیل باید بین این دو موازنه شکل گیرد.
