به گفته رییس مرکز ملی فضای مجازی، در شبکه ملی اطلاعات، قرار بر قطع هیچ شبکه‌ای نیست و تنها درصورتی که پلتفرمها از قوانین ایران تبعیت نکنند و موارد غیرقانونی‌شان به حدی باشد که مسائل فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و امنیتی ایجاد کند، فیلترینگ صورت می‌گیرد. فیروزآبادی همچنین عضویت مسوولان در شبکه‌های فیلترشده را خلاف دانست و گفت: ما از مسوولان انتظار داریم که از پلتفرم‌های ایرانی حمایت کنند. بسیاری از مسوولان ما فقط در پلتفرم‌های خارجی حضور دارند و انتظار داریم در کنار حضور در پلتفرم‌های خارجی، پست‌های خودشان را در پلتفرم‌های ایرانی هم نشر دهند. سید ابوالحسن فیروزآبادی با اشاره به تحلیل شورای عالی از فضای مجازی بیان کرد: فضای مجازی از آنجا شکل گرفت که شبکه‌ای به نام اینترنت در امریکا وجود داشت و به‌تدریج به کل دنیا سرایت پیدا کرد و همه کشورها از آن استفاده کردند. حکمرانی و نحوه ارتباط و اتصال به این شبکه اینترنتی، در اختیار یک شرکت امریکایی بود. ایران جزو اولین کشورهایی بود که از ابتدای کار فهمید این کار اشکال دارد، البته سایر کشورها هم در سال ۲۰۰۳ در جامعه اطلاعاتی که در تونس تشکیل شد، با توجه به جهانی شدن شبکه اینترنت، خواستند که حکمرانی امریکا به این شبکه کاهش پیدا کند که امریکا از آن زمان تاکنون از این درخواست سرپیچی کرده است. رییس مرکز ملی فضای مجازی با بیان اینکه به تدریج کشورها متوجه شدند که باید تدابیری اتخاذ کنند، افزود: تدبیر چینی‌ها این بود که تمام اپلیکیشن‌ها و ابزارهای روی شبکه اینترنت را مشابه‌سازی کردند. به محض اینکه مشابه موتور جست‌وجو، پیام‌رسان، خدمات بانکی، بازی و سرگرمی و ابزارهایی که روی شبکه اینترنت شکل گرفته و عمدتا توسط شرکت‌های امریکایی به بازار جهانی ارایه می‌شود، را ساختند، نسبت به فیلتر کردن همه این اپلیکیشن‌ها اقدام کردند. در اروپا هم البته با تاخیر هفت ساله‌ای نسبت به ایران، سه سال است این بحث مطرح شده که چگونه می‌توانند شبکه اینترنتی که فضای مجازی کشورهایشان را شکل می‌دهد، مدیریت کنند. آنها از طرق مختلف قوانینی وضع کردند، از جنبه اقتصادی از جمله وضع مالیات و اخذ تعهدات برای ایجاد مشاغل پایدار، تا GDPR یا قانون صیانت از داده‌ها که مربوط‌به حریم خصوصی می‌شود با این مضمون که اطلاعات مربوط به شهروندان اروپایی نباید از اروپا خارج شود و درواقع اینترنت اروپایی در حال شکل‌گیری است.
سرعت پایین در توسعه شبکه ملی اطلاعات
وی درباره شبکه ملی اطلاعات توضیح داد: اینترنت ایرانی یا شبکه ملی ایرانی هم در کنار همه شبکه‌های دنیا که به همه مردم دنیا خدمات عرضه می‌کند، قرار است با رعایت قوانین کشور قابل دسترسی باشد. قرار نیست شبکه ملی اطلاعات در ابتدای امر، فیلتر کند، البته اگر از قوانین ایران تبعیت نکنند و روی پلتفرم‌هایشان موارد غیرقانونی به‌حدی باشد که تولید مسائل فرهنگی، اجتماعی سیاسی و امنیتی ایجاد کند، تدابیری جهت پالایش این پلتفرمها صورت می‌گیرد. شبکه ملی اطلاعات، شبکه شبکه‌هاست که این شبکه‌های متعدد می‌توانند داخلی باشند یا خارجی و قرار بر قطع هیچ شبکه یا پلتفرم خارجی نیست، مگر اینکه آن پلتفرم از قوانین ایران تبعیت نکند و اثرات امنیتی مخرب وسیعی داشته باشد، که قانون حکم می‌کند اقدامات قانونی به عمل بیاید. وی در پاسخ به اینکه آیا مصوبات شورای عالی فضای مجازی ضمانت اجرایی دارد؟ توضیح داد: یکی از اشکالات شوراهای عالی در کشور ما، ضمانت اجرایی است. برای مثال ما در شوای عالی فضای مجازی اگرچه ناظر شبکه ملی هستیم، اما در هیچ فرآیندی مشارکت نداریم و از نظر اختصاص میزان بودجه و نحوه هزینه‌کرد آن اطلاعی نداریم. تنها در گزارشاتی که بیشتر مبتنی بر توافق و حسن‌نیت است، شرکت و مذاکرات فنی می‌کنیم. این یک نقطه ضعف اساسی است و به همین دلیل هم شبکه ملی اطلاعات در این سال‌ها با سرعت کمی جلو رفته است. فیروزآبادی درباره ادعای وزارت ارتباطات درخصوص فراهم شدن ۸۰ درصد زیرساخت‌های شبکه ملی اطلاعات، بیان کرد: سند عملیاتی شبکه ملی اطلاعات اهداف، باید تا سال ۱۴۰۴ به اتمام برسد و برخی اهداف نیز برای پایان سال ۱۴۰۰ تعیین شده است که تاکنون ۲۵ درصد آنها محقق شده است. گزارش پیشرفت ۸۰ درصدی مربوط به تحقق اهداف در شبکه ارتباطی بوده است. در دوره دوم ریاست‌جمهوری آقای روحانی، پروژه‌ها تجهیزاتی که در دوره اول و وزارت آقای واعظی تهیه شده بود، نصب و راه‌اندازی شد. دوستان ما در وزارت ارتباطات خود را موظف به اجرای سند تبیین الزامات نمی‌دانستند و خود را موظف به اجرای شبکه ارتباطات می‌دانستند که آن را تا حد خوبی در کشور توسعه دادند و امروز هم شبکه ارتباطی نسبتا خوبی در کشور دایر است، البته نقاط ضعف اساسی هم دارد که در حال برطرف‌سازی هستند اما از بسیاری از کشورهای منطقه، وضعیت ارتباطی ما بهتر است. ما در مرکز ملی فضای مجازی و سند شورای عالی، اصرارمان بر استقلال و غلبه خدمات اقتصاد دیجیتال و ابزارهای بومی است. در وزارتخانه این موارد را از حیطه وظایف خود خارج می‌دانند، در حالی که مجری پروژه شبکه ملی هستند. به همین دلیل اصرار داشتیم که در حوزه خدمات پایه یعنی پیام‌رسان، موتور جست‌وجو، ایمیل و خدمات ابری که بخش اطلاعاتی است و اهمیتش شاید از ارتباطات بیشتر باشد، یا دولت خودش اقدام به اجرا کند، یا از طریق واگذاری پروژه‌ها به بخش خصوصی، مسوولیت بپذیرد.
خدمات پایه شبکه ملی برعهده وزارت ارتباطات است
رییس مرکز ملی فضای مجازی خاطرنشان کرد: این موضوع تا ۱۲ آذر سال گذشته طول کشید و بر اساس همان گزارش ۸۰ درصدی وزارت ارتباطات، رهبری حکم کردند که خدمات پایه شبکه ملی را دولت انجام دهد. دولت باید در این زمینه همت بیشتری بگذارد. وزارت ارتباطات متولی ارتباطات کشور بوده، یعنی یک وزارتخانه ارتباطی و کمتر اطلاعاتی است و از انجام خدمات اطلاعاتی کراهت دارد. این وزارتخانه سنتی ساختار مناسبی برای شبکه ملی اطلاعات که یک ابرپروژه است، ندارد و انتظار از آن، توقعی بیش از حد است. بنابراین لازم است دولت ساختارهای مناسب در این حوزه را فراهم کند و به عنوان مصوبه شورای عالی این پروژه‌ها را انجام دهد. فیروزآبادی با بیان اینکه ما در شورای عالی به هیچ‌وجه نظرمان بر فیلتر کردن شبکه‌های اجتماعی نیست، افزود: مگر شبکه‌های اجتماعی که سابقه امنیتی نامساعد داشتند، مثل توییتر که در حوادث سال ۱۳۸۸، مداخله آشکار مبتنی‌بر کاخ سفید در این جریانات داشت. در مورد تلگرام هم این شبکه قول‌هایی داده بود که همکاری‌هایی داشته باشد اما ما روزانه شاهد ده‌ها شکایت کلاهبرداری و مفسده و حتی عملیات‌های تروریستی در کشور داشتیم که همکاری از جانب تلگرام صورت نگرفت و طبیعی بود که با آن برخورد شود.
پوسته‌های تلگرام اثرات خوبی داشتند
وی با بیان اینکه نیاز مردم به پیام‌رسان و شبکه اجتماعی و رسانه کاربرمحور، مورد قبول شورای عالی فضای مجازی است، افزود: در ابتدا که تلگرام مسدود شد، پیام‌رسان‌های داخلی اقدام به ارایه خدمات کردند، اما از نظر آمادگی سخت‌افزاری و نرم‌افزاری برای ارایه سرویس قابل اعتماد به همه مردم ایران نبودند و دیدیم که دچار مشکل‌هایی شدند. به همین دلیل هم با هماهنگی قوه قضاییه اجازه داده شد که پوسته‌هایی به‌صورت موقت فعالیت کنند و این پوسته‌ها هم اثرات خوبی داشتند. ما هدفمان این بود که مردم را از فیلترشکن‌هایی که دستگاه‌های ارتباطی مردم را آسیب‌پذیر می‌کند نجات دهیم و ضمنا مردم از تلگرامی استفاده کنند که موارد ضداجتماعی و ضدفرهنگی در آن پالایش شده است. اما امریکایی‌ها از این مساله نگران شدند و با مشکلاتی در زمینه توطئه‌هایی که در حوزه ارز و اعتصابات داشتند، مواجه شدند و به همین دلیل نسبت به حذف پوسته‌ها اقدام کردند. این کار یک اقدام تهاجمی بی‌سابقه بود که به گوشی ۳۰ میلیون کاربر ایرانی وارد شوند و اپلیکیشن‌ها را پاک کنند و زنگ خطری بود که بسیاری از کشورها را هشیار کرد که نمی‌توانند نسبت به بی‌طرفی پلتفرمها و سیستم‌های عامل امریکایی اطمینان داشته باشند. این اقدامات امریکایی‌ها باعث شده کشورها به این فکر بیفتند که نگران اپلیکیشن‌های خود باشند چون امریکایی‌ها می‌توانند هر لحظه، هر پلتفرمی را از روی گوشی‌ها پاک کنند. وی درباره فاش شدن اطلاعات ۴۰ میلیون کاربر در تلگرام بیان کرد: یک باگی در نرم‌افزار تلگرام وجود داشته که یک شرکت در کشور از طریق خزش یا کراولینگ، قابلیتی که می‌توان یک سری اطلاعات عمومی را از طریق اینترنت برداشت و با استفاده از این باگ، این اطلاعات را جمع‌آوری کرده و بدون هر گونه حفاظتی این اطلاعات را در یک بانک اطلاعاتی در یکی از دیتاسنترهای کشور ذخیره کرده بود که مورد تعرض قرار گرفت. در این بانک، محتوای مکالمات و پیام‌ها وجود ندارد و فقط نام و شماره کاربر فاش شده است. دبیر شورای عالی فضای مجازی درباره وضعیت پیام‌رسان‌های بومی در کشور بیان کرد: نگاه دولت این نبوده که در زمینه فراهم کردن یک پیام‌رسان برای همه مردم ایران، مسوولیت‌پذیری داشته باشد. نگاهش این بوده که اگر بخش خصوصی در این حوزه وارد شود، حمایت‌هایی در حد متعارف انجام دهد از جمله تامین وام و پهنای باند و اینکه بعضی از خدمات دولت هم روی آنها ارایه شود. اما این اقدامات کفایت نمی‌کرد.
ارایه پیام‌رسانی توسط اپراتورها
فیروزآبادی با بیان اینکه پلتفرم‌های بسیار وسیعی در کشور در حوزه‌های مختلف فضای مجازی فعالیت اقتصادی موثری دارند، گفت: این پلتفرمها در حوزه کیف پول، خرده‌فروشی، در حوزه فروش بلیت ده‌ها میلیون عضو دارند و صدها میلیون تراکنش انجام می‌دهند. اما هیچ یک از این پلتفرمها که هم قدرت اقتصادی داشتند و هم قدرت فنی، حاضر نشدند در حوزه پیام‌رسان‌ها ورود کنند. چون پیام‌رسان‌ها از نظر آنها یک پدیده اجتماعی حساب می‌شد و مدل اقتصادی مشخصی در دیدگاهشان وجود نداشت. جنبه اجتماعی، سیاسی و فرهنگی پیام‌رسان‌ها برایشان پررنگ‌تر از جنبه اقتصادی بود و آنها ورود نکردند. ما از نظر اقتصادی و فنی کشور را در شرایطی می‌بینیم که بتوانیم پیام‌رسان‌های بزرگ و با کیفیت خوب عرضه کنیم، اما انگیزه اقتصادی در این زمینه وجود نداشت، انگیزه‌ای که همان زمان ما از اپراتورها که از ثروتمندترین شرکت‌های حوزه فضای مجازی کشور هستند، دعوت کردیم که وارد این حوزه شوند اما نپذیرفتند. البته جدیدا بعد از دستور مقام معظم رهبری در آذر سال گذشته، از سوی مرکز ملی و وزارت ارتباطات، مذاکراتی با اپراتورهای همراه شروع کردیم و امیدواریم که این دو اپراتور به زودی یک پیام‌رسان فراگیر ملی را عرضه کنند. دبیر شورای عالی فضای مجازی درباره عدم اعتماد کاربران به پیام‌رسان‌های بومی اظهار کرد: من معتقد نیستم که مردم نگران امنیت‌شان در پیام‌رسان‌های داخلی هستند. زمانی که پوسته‌های تلگرام وجود داشتند، اظهارات زیادی بود که این پوسته‌ها حکومتی و امنیتی هستند اما کاربران همچنان در این پوسته‌ها حضور داشتند. در کشور ما مردم پول را در بانک می‌گذارند، معاملات را در سازمان‌ها ثبت اسناد انجام می‌دهند، مکالمات تلفنی دارند. در کشور زیست طبیعی در حال انجام است و هیچ جا نگرانی امنیتی وجود ندارد. در این مدت هم با وجود اخبار جعلی در فضای مجازی، یک مورد نشنیدیم که حریم خصوصی کاربران در پیام‌رسان‌های داخلی رعایت نشده و اطلاعات خصوصی کاربران منتشر شده باشد. در حال حاضر ۲۰ میلیون کاربر ایرانی در پیام‌رسان‌های ایرانی مشغول فعالیت هستند البته متاسفانه چون نیازهاشان کامل برطرف نمی‌شود، به‌طور موازی در پیام رسان‌های خارجی هم حضور دارند. البته ما مشکلی با حضور مردم در پیام‌رسان‌های خارجی مجاز نداریم، اما دوست داریم که مردم زیستشان در پیام‌رسان بومی باشد.
مقاومت پلتفرم‌های امریکایی در همکاری با دولت‌ها
وی با بیان اینکه با تمهیداتی که امریکایی‌ها در دنیا پیاده‌سازی کردند، امکان اشراف دولت‌ها را از بین بردند، افزود: آنها به‌عمد گمنامی کاربران در اینترنت را پیاده‌سازی کردند و کاربران احراز هویت نمی‌شوند و پلتفرم‌های امریکایی هم مقاومت زیادی می‌کنند که سواد دیجیتالی به کاربران خود بدهند برای اینکه چگونه هویت خود را مخفی کنند و پیام‌رسان‌ها هم که جزئی از پلتفرمها هستند، در زمینه همکاری با دولت‌ها در برخورد با جرایم مقاومت می‌کنند. رییس مرکز ملی فضای مجازی با بیان اینکه در فضای حقیقی درباره نحوه رسیدگی به جرایم، کنوانسیون‌هایی وجود دارد، اظهار کرد: در فضای مجازی به دلیل مقاومت امریکایی‌ها کنوانسیونی شکل نگرفته است. پلتفرم‌های امریکایی نه اینکه نه تنها با ایران همکاری نمی‌کنند، با تمام دنیا همکاری نمی‌کنند و تنها با برخی از کشورهای اروپایی به‌دلیل اقتصاد قابل توجهی که روی آن پلتفرمها دارند، همکاری دارند. اما ما نمی‌توانیم تسلیم شویم و به همین دلیل هم شورای عالی تصمیم گرفته است اقداماتی در این زمینه انجام دهد.
دوره جدید مجلس به شورای عالی کمک کند
دبیر شورای عالی فضای مجازی با بیان اینکه قوانین فعلی رسای لازم را ندارد، خاطرنشان کرد: شورا می‌تواند تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری کند، اما نمی‌تواند قانون‌گذاری کند و این کار طبق قانون اساسی، بر عهده مجلس شورای اسلامی است و از دوره جدید مجلس انتظار داریم به کمک شورا بیاید. خصوصا در حوزه فیک‌نیوزها و اخبار جعلی که منشأ داخلی آن قابل شناسایی است، همانطور یکی از اقدامات مرکز ملی در دوره کرونا، مقابله با اخبار دروغ در این حوزه بود. فیروزآبادی با بیان اینکه در حوزه فیک نیوز، قانونی در زمینه بازنشر از رسانه‌های غیررسمی نداریم، اظهار کرد: تا قبل از ظهور فضای مجازی، همه رسانه‌ها رسمی بودند، با توسعه فضای مجازی، رسانه‌های غیررسمی که کاربرمحور هستند، گسترش یافت و اخباری که بسیاری از آنها دروغ و تشویش‌برافکن است و اختلافات اجتماعی و عقیدتی تولید می‌کند. ما به شبکه‌های اجتماعی دسترسی نداریم و بنابراین امکان جلوگیری از این بی‌اخلاقی‌ها وجود ندارد، به همین دلیل لازم است نمونه بومی پلتفرمها را در کشور داشته باشیم. دبیر شورای عالی فضای مجازی با اشاره به تحریم‌های امریکا و نگرانی از احتمال مسدود کردن مدخل ورودی کشور به فضای مجازی بیان کرد: نسبت به دشمنان و ویژگی‌هایی که کشور ما دارد، ما با دیگر کشورها فرق داریم و نمی‌توان گفت که چرخ را دوباره اختراع نکنید. با توجه به تحریم‌های امریکا علیه ایران، نگرانیم که امریکایی‌ها بسیاری از پلتفرمها را روی ما ببندند و مدخل ورودی ما در فضای مجازی را دچار اختلال کنند. به همین دلیل با توجه به اینکه دارایی‌ها و زیست ما در فضای مجازی شکل گرفته است، باید شبکه ملی اطلاعات و سیستم عامل بومی داشته باشیم و درگاه ورودی‌مان بومی باشد تا با مشکل احتمالی مواجه نشویم. فیروزآبادی با بیان اینکه امروزه تمام زیست ما در بستر اینترنت است، گفت: ما از مسوولان انتظار داریم که از پلتفرم‌های ایرانی حمایت کنند. بسیاری از مسوولان ما فقط در پلتفرم‌های خارجی حضور دارند و انتظار داریم در کنار حضور در پلتفرم‌های خارجی، پست‌های خودشان را در پلتفرم‌های ایرانی هم نشر دهند و از بستر شبکه ملی اطلاعات و پیام‌رسان‌های داخلی حمایت کنند. البته عضویت مسوولان در شبکه‌های فیلترشده از نظر ما خلاف است.
