گروه دانش و فن
اتصال ایران به شبکه جهانی اینترنت از شنبه شب (۲۵آبان)، به دلیل ناآرامی‌های ایجادشده در پی اجرای طرح اصلاح و سهمیه‌بندی بنزین و به منظور جلوگیری از امکان سوءاستفاده‌های احتمالی از این ابزار ارتباطی کاملا قطع شد و تا پنج روز ادامه داشت. پس از آن اتصال اینترنت ثابت و خانگی، دانشگاه‌های بزرگ کشور و برخی شرکت‌های فعال و نیازمند به ارتباطات اینترنتی از روز پنج‌شنبه (۳۰ آبان) آغاز شد. اتصال مجدد اینترنت ثابت و خانگی در حالی که از استان‌های خراسان شمالی، خراسان جنوبی، گلستان، سمنان، یزد، همدان، چهارمحال و بختیاری، اردبیل، زنجان و ایلام آغاز شده بود، به تدریج ادامه یافت تا به تدریج در استان‌ها ارتباطات بین‌الملل دوباره از سر گرفته شود. از طرفی اینترنت همراه نیز از روز یکشنبه، سوم آذرماه با اتصال تدریجی در این استان‌ها برقرار شد. همچنین درحالی که محمدجواد آذری‌جهرمی -وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات- اعلام کرده بود وصل شدن اینترنت همراه منتظر دستور وزیر کشور است و عبدالرضا رحمانی‌فضلی -وزیر کشور- از برگزاری جلسه‌ای در شورای امنیت کشور برای تصمیم‌گیری درباره این موضوع خبر داد، عصر روز گذشته بنا بر اعلام اپراتورهای تلفن همراه، اینترنت موبایل در استان‌های قم، قزوین، کهگیلویه و بویر احمد، مرکزی، آذربایجان شرقی، هرمزگان، بوشهر و تهران البته به جز شهرستان‌های غرب این استان، متصل شد.
با وجود این، نمی‌توان از تاثیراتی که محدودیت‌های اینترنتی در روزهای خاموشی اینترنت بر دسترسی کاربران به اینترنت و کسب‌وکارهای حوزه ICT گذاشت، چشم‌پوشی کرد. به گزارش دیجیاتو، این تاثیرات در جلسه‌ای با حضور امیر ناظمی -رییس سازمان فناوری اطلاعات و معاون وزیر ارتباطات بررسی شد. اعضای کمیسیون «اقتصاد نوآوری و تحول دیجیتال» اتاق تهران اعلام کردند هزینه‌های واردشده به کسب‌وکارها در سه بخش «هزینه‌های مستقیم»، «هزینه‌های غیرمستقیم» و «هزینه‌های پنهان» قرار می‌گیرند. با این حال صرفاً هزینه‌های مستقیم (مانند بیکاری پرسنل) قابل اندازه‌گیری هستند و برای یافتن سایر هزینه‌ها (مانند فرصت‌های از دست رفته در حوزه‌های مختلف یا از دست دادن انگیزه پرسنل و اخذ تصمیم برای مهاجرت) باید کار تحقیقاتی گسترده‌ای انجام شود. مسائل و مشکلات مختلف دیگری نیز از سوی اعضای کمیسیون اقتصاد نوآوری و تحول دیجیتال نیز مطرح شد. برای مثال بحث کاهش اعتبار برندهای فعال در حوزه فناوری در نتیجه بسته شدن فضای اینترنت، عادی‌سازی قطع اینترنت بین‌الملل با استفاده از شبکه ملی اطلاعات و البته مشکلات جدی در آینده برای جذب سرمایه خارجی، از دیگر مسائلی بود که اعضای این کمیسیون مطرح کردند.
باید هزینه‌های قطع اینترنت را
به تصمیم‌گیران نشان داد
رییس سازمان فناوری در این جلسه با بیان اینکه ساعت ۱۹ روز شنبه ۲۵ آبان ماه اینترنت قطع شده و او نیز در همان زمان از قطعی اینترنت مطلع شده و در این رابطه هیچ برنامه‌ریزی قبلی وجود نداشته است، گفت: «سوال اینجا بود که حالا باید چکار کنیم. چند ماموریت برای خود تعریف کردیم. ماموریت اول مربوط به زمان قطع اینترنت بود. باید مراقب دو گروه کسب‌وکارها و مردم می‌بودیم. مردم نیاز داشتند تا امور روزمره خود را انجام دهند. یعنی بانک‌ها یا سایت‌های دولتی فعال باشند. این در حالی بود که یکشنبه صبح، دامنه‌های IR هم کار نمی‌کردند. به همین دلیل DNSها تغییر کرد تا مشکل این سایت‌ها حل شود. ساعت ۲.۵ ظهر روز یکشنبه، همه دامنه‌های IR برگشت. در واقع ما هیچ برنامه‌ریزی قبلی نداشتیم و از صبح یکشنبه، چند گروه ضربت برای حل مشکلات تشکیل دادیم. با این اقدام، در انتهای روز یکشنبه به جز یک بانک، همه بانک‌ها به شبکه متصل شده بودند.» ناظمی اعلام کرد: «از روز سه‌شنبه هفته گذشته، تهیه گزارش‌ها برای ارایه به مراجع امنیتی آغاز شد. در این گزارش‌ها اعلام شده که دیگر فقط بحث استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های فعال حوزه ICT مطرح نیست و بحث به مشکل خوردن کل کسب‌وکارها مطرح است. حالا دو ماموریت اصلی، اتصال کامل اینترنت و نشان دادن هزینه‌های قطع اینترنت به تصمیم‌گیران است.»
ناظمی با بیان اینکه چندین هزینه با قطع اینترنت قابل تصور است، گفت: «هزینه اول، هزینه‌های مستقیم به کسب‌وکارهای IT، مانند اپراتورها و FCPهاست. بر اساس آخرین آماری که متعلق به پایان سال ۹۷ است، این شرکت‌ها ۲.۷ درصد از GDP را در اختیار دارند: «رشد صنعت ما در سال گذشته منفی ۹.۶ درصد بود اما رشد حوزه IT معادل ۶.۴ درصد بوده و سهم ICT از GDP معادل ۲.۷ درصد شده است. در مورد هزینه دوم، سهم اقتصاد دیجیتالی بین پنج تا ۳۰ درصد از اقتصاد کشورها را شامل می‌شود که در نگاه نخست، کسی به آن توجه نمی‌کند: برای مثال تصور کنید که یک واردکننده اینترنت نداشته باشد، کسب‌وکارش با این شرایط تعطیل می‌شود. این مسائل در محاسبات مربوط به اقتصاد IT نمی‌آید بلکه در اقتصاد دیجیتالی می‌آید. این هزینه‌ها باید برای تصمیم‌گیرنده شفاف شود. در زمان قطع اینترنت، دیگر تنها بحث استارت‌آپ‌ها یا شرکت‌هایی که مستقیماً در حوزه IT فعال هستند، مطرح نیست. از سوی دیگر حتی خود شرکت‌های IT هم با توقف کامل توسعه روبرو بوده‌اند. همین موضوع می‌تواند در درازمدت تاثیر بسیار بدی بر پیشرفت شرکت‌ها داشته باشد. هزینه سوم نیز فرصت‌های ازدست‌رفته است؛ یعنی کسب‌وکاری که می‌توانسته با استفاده از فناوری توسعه پیدا کند و پیشرفت داشته باشد. بهترین شاخص در این باره، میزان رشد است. بخش فناوری در سال گذشته شش درصد رشد داشته و حالا این فرصت رشد به مدت یک هفته تا ۱۰ روز از شرکت گرفته شده است.»
ضربه خوردن به برندهای حوزه فناوری و بدبین شدن جامعه ایران به آنها در زمان قطع اینترنت، هزینه دیگری است که ناظمی به آن اشاره کرد. او در رابطه با هزینه‌های مختلفی که قطع اینترنت در پی دارد، گفت: «همه اینها را می‌گویم تا اگر سیاست‌گذار ما بار دیگر بخواهد چنین تصمیمی بگیرد، بداند که هزینه این نیست که مردم یک روز ناراحت می‌شوند؛ بلکه هزینه‌اش این است که کسب‌وکارهای بسیار زیادی، که فراتر از شرکت‌های IT هستند، تحت تاثیر این تصمیم خواهند بود. این تصمیم، هزینه ناامیدی افرادی را در پی دارد که دیگر به کارآفرین شدن فکر نخواهند کرد. این هزینه‌ها باید واقعی دیده شود. من در جایگاهی نیستم که بگویم این تصمیم خوب بوده یا بد. وظیفه من این است که هزینه این تصمیم‌ها را برای تصمیم‌گیرنده شفاف کنم. آنها باید تصمیم بگیرند که می‌خواهند چنین هزینه‌ای را بپردازند یا خیر. از سوی دیگر تلاش می‌کنم تا در همین وضعیت، آدم‌ها راحت‌تر زندگی کنند و کسب‌وکارها مشکل کمتری داشته باشند.» ناظمی از اعضای اتاق تهران درخواست کرد تا هزینه‌های متحمل شده در زمان قطع اینترنت را واقعی و شفاف بیان کنند تا او نیز بتواند با استناد به همین گزارش‌ها، با تصمیم‌گیران صحبت کند.
لیست سفیدی در کار نیست
از طرفی در روزهای اخیر نامه‌ای با امضای امیر ناظمی در توییتر منتشر شده است که از دستگاه‌های اجرایی کشور می‌خواهد وابستگی خود به شبکه‌های خارجی را مشخص کنند. کاربران زیادی در روزهای گذشته گفته‌اند که این کار، به مفهوم ایجاد یک لیست سفید برای اینترنت و تغییر ماهیت فیلترینگ است. شاید اگر همین نامه ملاک قضاوت قرار گیرد، همین نظریه یک احتمال قوی باشد. نظریه‌ای که اعضای اتاق تهران هم نگرانی خود را درباره‌اش نشان دادند. با این حال ناظمی کاملاً ایده ایجاد لیست سفید را رد کرده و توضیح داد: «روز چهارشنبه صبح یک نفر به من پیام داد که پدرم از بیمارستان مرخص شده و داروی خاصی را نیاز دارد، برای دریافت داروی خاص مراجعه کرده و جواب شنیده چون به اینترنت متصل نیستیم نمی‌توانیم این دارو را تهیه کنیم. شما اگر جای من باشید چه می‌کنید؟ قاعدتاً تمام هدف می‌تواند این باشد که همه کمکی که می‌توان به مردم کرد را انجام داد. قطعی اینترنت از یکشنبه تا چهارشنبه به این معناست که عده‌ای از مردم داروهای خود را نگرفته‌اند. همان موقع به کل دستگاه‌های اجرایی نامه زدیم و درخواست کردیم یک فردی را به ما معرفی کنند که ۲۴ ساعته پاسخ‌گو باشد. همچنین در این نامه خواستیم که اگر ادعا می‌شود سرویسی را از طریق API خارجی می‌گیرند، API را اعلام کنند که ما بتوانیم مجوز شورای امنیت را بگیریم، سرویس بدهیم تا چنین اتفاق‌هایی رخ ندهد. همین مساله امروز برای من تبدیل به موضوعی حاشیه‌ای شده است.» او با بیان اینکه به هیچ عنوان قرار نبوده تا لیست سفیدی تهیه شود که برای کاربران نهایی مورد استفاده قرار گیرد، گفت: «واقعیت این است که قرار نبوده لیست سفیدی تهیه شود. اگر به زمان نامه دقت کنید می‌بینید که متعلق به روز چهارشنبه است. در آن روز، من اصلا تهران نبودم اما چون شوک مربوط به نبود دارو و به مشکل خوردن مردم برای من سنگین بود، که گفتم نامه با امضای من منتشر شود. این حداقل کاری بوده که توانسته‌ام برای مردم بکنم.»
عده‌ای با هر بهانه‌ای درصدد قطع اینترنتند
امیر ناظمی همچنین در گفت‌وگو با ایرنا پس از روزها بی‌خبری از وزارتخانه ارتباطات، گفت: «شاید بتوان برای حفظ امنیت ملی و جلوگیری از ناآرامی فضا، چند روز قطعی اینترنت در حوزه فناوری ارتباطات را تاب آورد، اما ادامه پیدا کردن این روند، سوءاستفاده افراد از این موقعیت و ایجاد فرصت برای اینکه نهادهای امنیتی کم‌کاری خودشان در حوزه عدم مدیریت این اتفاقات را با قطعی اینترنت جبران کنند، قابل پذیرش نیست. بهتر است نهادهای امنیتی به کار اصلی خودشان یعنی حفظ امنیت بپردازند تا لازم نباشد برای این کار اینترنت مردم قطع شود. تا به این واسطه تعداد زیادی از مردم کسب‌وکارهای خود را از دست بدهند، ارتباط آدم‌ها از بین برود، بخش دانشگاهی نتواند فعالیت خود را ادامه دهد، بخش خبری نتواند خبررسانی کند. یعنی یک کشور را تعطیل کنیم چون آن نهاد نتوانسته کار خود را انجام بدهد.
قطعی اینترنت را می‌توان تا چند روز تحمل کرد، اما هم‌اکنون که اوضاع آرام است و اغتشاشی مشاهده نمی‌شود، این شک به ذهن متبادر می‌شود که گویا عده‌ای علاقه‌مند نیستند اینترنت در ایران وجود داشته باشد و با هر بهانه‌ای درصدد قطع اینترنت هستند. تصمیم ما این بود که در این مورد خویشتن‌داری کنیم تا بگوییم همراه تصمیمات هستیم و امنیت برای‌مان اهمیت دارد اما فکر می‌کنم عده‌ای از خویشتن‌داری ما سوءاستفاده می‌کنند.»
