گروه دانش و فن |
موضوع خدمات ارزش افزوده در دو سال اخیر برای کاربرانی که اطلاعی از فعال شدن این سرویس‌ها نداشتند، هزینه‌های زیادی دربرداشته، اما فوایدی از جمله اطلاع‌رسانی در زمینه‌های مختلف و بهره‌گیری از خدمات گوناگون را هم داشته است. اینکه وزیر ارتباطات اکنون تصمیم به تعطیلی کل سرویس‌های ارزش افزوده کرده، اگرچه نشان می‌دهد شکایات مردم در این زمینه افزایش یافته و این اقدام هم روشی برای پاسخگویی به آنهاست، اما نمی‌توان از ضرر کسب‌وکارهایی که در این حوزه روش درستی داشتند و افرادی که با آگاهی از این خدمات استفاده می‌کردند، چشم‌پوشی کرد.
خدمات ارزش افزوده را می‌توان یکی از چالش‌های وزارت جوان‌ترین وزیر کابینه دوازدهم دانست. اگرچه موضوعاتی مانند رفع فیلتر و تعرفه اینترنت و کمیت و کیفیت خدمات اینترنتی هم از همان ابتدا سنگ محکی برای مدیریت حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات توسط محمدجواد آذری جهرمی بودند، اما موارد جدیدی نبودند و در سال‌های گذشته همواره وزرای ارتباطات با آنها دست‌وپنجه نرم کرده بودند. در مقابل، خدمات ارزش افزوده که شاید در دو سال اخیر نمود بیشتری داشتند و اخبار کلاهبرداری‌هایی که در این زمینه اتفاق افتاده بود، عزمی جدی و تصمیم کاربردی می‌طلبید که از طرفی کسب‌وکارهایی که از این خدمات استفاده می‌کردند متضرر نشوند و از طرف دیگر، به اعتراض مردم که پیش از آن هم فریادشان از پیامک‌های تبلیغاتی درآمده بود و اکنون با هزینه‌های ارزش افزوده در قبض‌های تلفنی خود روبه‌رو بودند، پاسخی داده شود.
شاید خدمات ارزش افزوده عنوانی دهن‌پرکن باشد که مخاطبان اصلا ندانند چه استفاده‌ای از آنها می‌شود و حتی زمانی که چنین چیزی را روی قبض خود می‌بینند، تصور کنند هرگز چنین خدماتی به آنها ارایه نشده است. اما خدمات ارزش افزوده
(Value Added Services) یا خدمات مبتنی بر محتوا، طبق تعریف اتحادیه بین‌المللی مخابرات، خدماتی هستند که همراه یا علاوه بر خدمات پایه مخابراتی همچون تماس صوتی، پیامک، خدمات پیام چندرسانه‌ای و دسترسی داده به مشترکان عرضه می‌شود. این خدمات که به اختصار VAS نامیده می‌شوند، می‌تواند توسط خود اپراتورها یا شرکای ثالثی که به عنوان تامین‌کننده محتوا
(Content Provider) شناخته می‌شوند، ارایه شود. مهم‌ترین موضوعات خدمات ارزش افزوده تلفن همراه، شامل اخبار، مسابقات و رأی‌گیری، خدمات تماس از دست‌رفته و صندوق پستی، تبلیغات موبایلی، اطلاع‌رسانی، پرداخت موبایلی، تلویزیون آنلاین و OTT، پخش یا دانلود موسیقی، زنگ انتظار تماس، بازی آنلاین، خدمات ورزشی و اطلاع‌رسانی، خدمات استیکر و این قبیل سرویس‌ها می‌شود. با چنین تعریفی، شاید این گفته بیراه نباشد تاکنون تمامی افرادی که از خدمات اپراتورها از جمله تماس و پیامک استفاده می‌کنند، حداقل یک بار از خدمات ارزش افزوده هم بهره برده‌اند و اتفاقا در برخی موارد این خدمات مفید هم بوده است. اینکه درباره خدمات سازمان خاصی به شما اطلاعاتی داده شود، در مسابقه‌ای شرکت کنید یا تبلیغات کسب‌وکار مورد نظر خود را دریافت کنید، همه در طبقه‌بندی‌خدمات ارزش افزوده جای می‌گیرد و همیشه هم این موارد آزاردهنده نیست. اما مشکل از آنجایی شروع می‌شود که در برخی از موارد، روح کاربر از چگونگی دریافت این خدمات و هزینه آنها خبر ندارد و تنها پس از اینکه با هزینه زیاد قبض خود مواجه یا روزانه شارژ زیادی از اعتبارش کاسته شده، با پیگیری سرنخ‌های موجود، به خدمات ارزش افزوده می‌رسد.
هزینه زیاد ستاره - مربع‌ها برای کاربران
یکی از راه‌های دریافت خدمات ارزش افزوده، گرفتن کدهای دستوری است که در فضای مجازی به ستاره‌مربع‌ها شهرت یافته؛ اما شاید وقتی برای کاربر پیامکی ارسال می‌شود که با گرفتن یک کد دستوری می‌تواند خدماتی مانند اطلاع‌رسانی‌های روزانه، زنگ انتظار تماس و تبلیغات یک کسب‌وکار را دریافت کند، یا زمانی که هنگام تماشای یک برنامه تلویزیونی، وعده شرکت در قرعه‌کشی یا دریافت اینترنت رایگان و موارد مشابه روبه‌رو می‌شود، نمی‌داند که هر یک از این پیامک‌ها هزینه‌هایی چندصد تومانی دارند که مجموع آنها در پایان ماه، می‌تواند هزینه زیادی را برایشان داشته باشد. اگرچه در مصوبه ۱۳۳ کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات که در سال 90 تصویب شده، در خصوص ارسال پیامک‌های انبوه و سرویس‌ها و خدمات ارزش افزوده، تاکید شده است که «کلیه اپراتورها موظفند ضمن اطلاع‌رسانی مناسب در خصوص نوع خدمات پیامک انبوه، قبل از ارسال پیامک، موافقت مشترک را دریافت کنند.» در مصوبه 147 کمیسیون نیز آمده است که «برای ارایه خدمات ارزش افزوده پیامکی از سوی اپراتورها تأیید مشترک برای فعال‌سازی الزامی است. بنابراین اپراتور باید در مورد تمامی خدمات ارزش افزوده محتوایی پیامکی، قبل از شروع ارایه خدمات، از طریق یک پیامک درباره ارایه خدمات از مشترک سوال کند و در صورت تأیید مشترک آن را فعال کند.» با وجود این، سوءاستفاده از ناآگاهی افراد، با گسترش برنامه‌هایی که هر روز خدمات مختلفی را تبلیغ می‌کردند و در مدت کوتاهی هزینه‌های زیادی را هم به جیب زدند، صدای مردم را درآورد.
یکی از اولین واکنش‌های وزیر جوان به موضوع خدمات ارزش افزوده، مقارن با موضوع پیامک‌های تبلیغاتی بود و تیر ماه سال گذشته بود که جهرمی اظهار کرد: «پس از آنکه در عید فطر، عده‌ای با پیامک و طرح دروغ اینترنت ۱۲۰ گیگابایتی، تعدادی از مشترکین را فریب دادند و آنها اجبارا عضو یک سرویس حجمی یکی از اپراتورهای تلفن همراه شدند، اکنون عده‌ای دیگر با سوءاستفاده از سرویس‌های ارزش افزوده اقدام به کلاهبرداری از مشترکین کرده‌اند. در مورد قبلی، برای بیش از ۳۱۰۰ قربانی نهایی، با دستور سازمان تنظیم مقررات، مبالغ عودت داده شد. در موارد اخیر، سازمان تنظیم مقررات توقف فعالیت سرویس‌های ارزش افزوده مختلف را اعلام کرد. به اپراتورها ابلاغ شده ظرف یک هفته وجوه همه مشترکان این سرویس‌های ارزش افزوده را عودت دهند و با تکمیل مستندات این شرکت‌ها به مراجع مربوطه برای رسیدگی تخلفات معرفی شوند.» ماجرا به اینجا هم ختم نشد و شهریور 97 بود که جهرمی از کشف یک تخلف بزرگ در حوزه ارزش افزوده خبر داد. او با بیان اینکه مردم می‌توانند از سامانه #۸۰۰* ببینند که عضو چه خدمات ارزش افزوده‌ای هستند، اعلام کرد: «برخی از شرکت‌های ارزش افزوده در پنج ماه اخیر حدود ۲۲ میلیارد تومان از مردم کلاهبرداری کرده‌اند که خواسته‌ام وجوه اخاذی‌‌شده را ظرف ۱۰ روز به مشترکین بازگردانند و پرونده برای سیر قضایی به دادستانی ارسال شود.» او حتی یک ماه بعد از چهار برابر شدن شکایات مربوط به سرویس‌های ارزش افزوده خبر داده و گفت: «در زیرساخت‌های فنی سرویس‌های ارزش افزوده اختلالاتی وجود دارد و شش شرکت توانسته‌اند با عضویت بدون اطلاع دو میلیون مشترک در این زمینه بیش از ۳۳ میلیارد تومان کلاهبرداری کنند. این مبلغ به حساب مشترکان بازگشته و به اطلاع آنها رسید.»
مجوز شرکت‌های ارزش افزوده جنجال به پا کرد
این جنجال‌ها و نارضایتی افرادی که به دلیل ناآگاهی همچنان قربانی سودجویان خدمات ارزش افزوده بودند، در اسفند ماه سال گذشته رنگ دیگری به خود گرفت، زمانی که آرای مردم در یک برنامه تلویزیونی دستکاری شد و تعداد زیادی از کاربران اپراتورهای تلفن همراه اعلام کردند پیامک تایید رای به یک برنامه تلویزیونی برایشان ارسال شده، در حالی که آنها اصلا در این رأی‌گیری شرکت نکرده بودند یا رای‌شان برنامه دیگری بوده است. پیگیری این موضوع از وزارت ارتباطات و صداوسیما در حالی که یکی مدعی اختلال در سیستم رای‌‌گیری جشنواره تلویزیونی بود و دیگری تقصیر را به گردن شرکتی انداخت که از وزارت ارتباطات مجوز دارد، به اینجا ختم شد که وزیر ارتباطات اعلام کرد: «شرکت‌های ارزش افزوده و USSD مجوزی از وزارت ICT ندارند و فعالیت آنها مطابق قانون تجارت است. اگر فعالیت آنها باید با اخذ مجوز از وزارت ICT باشد، مطابق مصوبه ۱۹۲ کمیسیون تنظیم مقررات، تبلیغ یا فعالیت آنها سریعا در صداوسیما متوقف شود.» جهرمی پس از آن هم اعلام کرد با ابلاغ جدید سازمان تنظیم مقررات، سرویس ارزش‌افزوده برای سیم‌کارت‌های جدید، غیرفعال است مگر اینکه خود مشترک از ابتدا بخواهد. جهرمی بارها و به روش‌های مختلف از مردم خواسته که #۸۰۰* را شماره‌گیری کنند تا متوجه شوند عضو چه سرویس‌های ارزش افزوده‌ای هستند و در صورتی که تمایل به دریافت این خدمات ندارند، آنها را لغو کنند. اما برای بسیاری از کاربران این موضوع کافی نبوده و به همین دلیل روز گذشته وزیر ارتباطات در توییتر نوشت که«شاید وقتش رسیده باشد که به زودی کل سرویس‌های ارزش افزوده را برای همیشه تعطیل کنیم.» این درحالی است که او اردیبهشت سال جاری به این موضوع اشاره کرده بود که تمامی خدمات ارزش افزوده جرم نیست، زیرا «با سرویس ستاره مربع می‌توان خدماتی ارایه کرد و تمامی ابزارش خلافکارانه نیست، برخی کسب‌وکارهای حلال هم در این زمینه حضور دارند. خدمات ستاره مربع برای جلوگیری از فعالیت‌های فسادآور ایجاد شده و همه وظیفه داریم جلوی کلاهبرداری در این زمینه را بگیریم.» اما شاید اکنون کارد به استخوان رسیده و به همین دلیل تصمیم به تعطیل شدن همیشگی این سرویس‌ها گرفته است؛ موضوعی که ممکن است راه کلاهبرداری را به روی سودجویانی ببندد که از روش‌های مختلف و با سوءاستفاده از ناآگاهی کاربران، سودهای کلانی بردند، اما در مقابل احتمالا نارضایتی کسب‌وکارهایی که نان حلال از این راه درمی‌آوردند و البته خود مردم که استفاده‌های زیادی از این خدمات می‌کردند را در پی خواهد داشت.
