گروه دانش و فن|
امروزه هوش مصنوعی نه‌تنها به عنوان دانشی نوین بلکه به عنوان عاملی در جهت افزایش قدرت و ثروت جوامع مختلف، مورد توجه کشورهای مختلف جهان قرار گرفته است. هندوستان یکی از کشورهاست که در حال تبدیل شدن به قطبی جهانی در تولید فناوری‌های مرتبط با هوش مصنوعی است. بر اساس پژوهش انجام شده، هندوستان برحسب میزان استفاده از هوش مصنوعی و اجرایی کردن آن در بخش‌های مختلف داخل این کشور، بعد از امریکا و چین مقام سوم جهان را به خود اختصاص داده است. یکی از اصلی‌ترین دلایل گسترش فراوان هوش مصنوعی در هند در سال‌های اخیر ناشی از برنامه حکومت هند برای دیجیتالیزه کردن اقتصاد و صنعت این کشور بوده است که به اختصاص بودجه‌های کلان حکومت هند در حوزه تکنولوژی‌های ارتباطی و هوش مصنوعی انجامیده است.
بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، پنج حوزه اصلی مورد نظر حکومت هند برای نوسازی‌های عمیق بر اساس رویکردی دیجیتالی و با کمک گرفتن از هوش مصنوعی عبارتند از: کشاورزی، سلامت، آموزش، شهرهای هوشمند و زیرساخت‌ها و در نهایت حمل و نقل، البته جمعیت بیش از یک میلیارد نفری هندوستان بازار مناسبی برای سرمایه‌گذاری شرکت‌های مهم هوش مصنوعی جهان در این کشور بوده است که سهم بسزایی در رشد و گسترش استارتاپ‌های مرتبط با هوش مصنوعی و اشتغال در حوزه تکنولوژی‌های مرتبط با هوش مصنوعی ایفا کرده است.
نخستین واحد درسی‌ای که در نهاد آموزشی در حوزه هوش مصنوعی در هند ارایه شد، در انستیتوی هندی تکنولوژی کانپور در اواخر دهه ۱۹۶۰ میلادی بود. پروفسور ماهابالا که از دانشگاه MIT امریکا و بعد از یک سال دوره پژوهشی با ماروین منسیکی از بنیان‌گذاران هوش مصنوعی در امریکا و جهان) برگشته بود آغازگر هوش مصنوعی در نظام دانشگاهی هند قلمداد می‌شود، اما پژوهش‌های اولیه در حوزه هوش مصنوعی در هند برای نخستین‌بار توسط پروفسور ناراسیمهان در این کشور صورت گرفت. پروژه ترجمه ماشین زبان‌های هندی در انستیتوی هندی تکنولوژی کانپور و پروژه شناخت ویژگی‌های اپتیکال در دانشگاه کلکته در دهه ۱۹۸۰ میلادی را می‌توان به عنوان نخستین پروژه‌های پژوهشی انجام شده در حوزه هوش مصنوعی در هند به شمار آورد. وزارت الکترونیک در حکومت هند با کمک برنامه توسعه سازمان ملل (UNDP) در سال ۱۹۸۶ تصمیم به اجرای پروژه پنج سال‌های در حوزه سیستم‌های محاسباتی دانش بنیان گرفت که به عنوان بخشی از برنامه تحقیقاتی سیستم‌های کامپیوتری نسل پنجم در هند تعریف می‌شد. این پروژه بر سیستم‌های کامپیوتری نسل پنجم در هند تعریف می‌شد. این پروژه روی پیشرفت‌های در حال ظهور در حوزه‌های تعامل و مواجهه هوشمند انسان و ماشین، پردازش‌های دانش محور و کارکرد مدیریت، حل مساله و کارکرد نتیجه‌گیری، و رشد پلات فرم‌های پردازش موازی زیر متمرکز بود.
مطابق با گزارش استعدادهای جهانی در حوزه هوش مصنوعی که در سال ۲۰۱۸ منتشر شد، هندوستان رتبه دهم جهان را در تعداد فارغ‌التحصیلان دکتری هوش مصنوعی و یادگیری ماشین دارد. همچنین رتبه سیزدهم را در میان کشورهای برتر جهان از لحاظ ارایه مقاله‌های علمی در کنفرانس‌های پژوهشی مربوط به هوش مصنوعی و یادگیری ماشین در سراسر جهان داراست. هندوستان در حدود ۳۸۶ فارغ‌التحصیل دکتری هوش مصنوعی و یادگیری ماشین دارد، در حالی که امریکا با حدود ۹۰٪ فارغ‌التحصیل دکتری هوش مصنوعی و یادگیری ماشین مقام نخست جهان را در این زمینه داراست. همچنین پژوهشگران هندی براساس این گزارش در حدود ۴۴ مقاله مهم را در کنفرانس‌های درجه اول جهانی هوش مصنوعی منتشر کرده‌اند در حالی که امریکا ۲۰۱۷ مقاله در این حوزه ارایه کرده است. چین به عنوان رقیب منطقه‌ای هند دارای ۴۱۳ فارغ‌التحصیل دکتری هوش مصنوعی و یادگیری ماشین و ۲۰۶ مقاله مهم در کنفرانس‌های درجه اول جهان در زمینه هوش مصنوعی است.
تخمین حجم هوش مصنوعی و شرکت‌های مرتبط با آن در اقتصاد هند کاری دشوار است. براساس شاخص‌های جهانی یکی از معیارهای رایج برای تخمین بخش هوش مصنوعی، اندازه‌گیری سرمایه‌گذاری‌های بخش خصوصی در استارت آپهای هوش مصنوعی است. براساس تخمین انجام شده کمک‌های مالی اختصاص داده شده در سراسر جهان به هوش مصنوعی از ۸۲۶ میلیون دلار در سال ۲۰۱۲ به ۶ / ۴ میلیون دلار در سال ۲۰۱۷ افزایش یافته است. حجم بخش هوش مصنوعی هند نیز در این دوره رشد چشمگیری یافته و شاهد ۱۵۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری در بیش از ۴۰۰ کمپانی در پنج سال گذشته بوده است. بیشتر سرمایه‌گذاری‌ها در دو سال گذشته بوده است بطوری که فقط حجم سرمایه‌گذاری‌ها از ۴۴ میلیون دلار در سال ۲۰۱۶ به ۷۷ میلیون دلار در سال ۲۰۱۷ رسیده است.
در هند حکومت این کشور بیشتر سرمایه‌گذاری‌ها در بخش هوش مصنوعی و تکنولوژی‌های نوظهور را انجام می‌دهد. در بودجه اخیر این کشور مبلغ ۴۸۰ میلیون دلار برای سرمایه‌گذاری در بخش تکنولوژی‌های نوظهور که شامل هوش مصنوعی نیز می‌شود اختصاص داده است. چنین سرمایه‌گذاری مالی عظیمی می‌تواند به هند کمک کند تا در کنار امریکا، استرالیا، چین، کانادا و اتحادیه اروپا به سرمایه‌گذاری‌های عظیم در بخش هوش مصنوعی روی آورد؛ اگرچه هنوز از چین که در نظر دارد تا سال ۲۰۳۰ در حدود هفت میلیارد دلار در بخش هوش مصنوعی سرمایه‌گذاری کند عقب است.
چالش‌های پیش روی توسعه هوش مصنوعی در هند هندوستان اگرچه جزو کشورهایی است که تکنولوژی‌های نوین مخصوصا در سال‌های اخیر استفاده کرده است، اما چالش‌های فراوانی نیز پیش روی رشد هرچه بیشتر هوش مصنوعی در این کشور وجود دارد. این چالش‌ها عمدتأ داخلی است و به مثابه مانعی جدی بر سر راه رسیدن هند به کشورهایی همچون امریکا و چین در زمینه شکوفایی دانش‌های نوین مخصوصا هوش مصنوعی عمل می‌کند. بخشی از این چالش‌ها، ساختاری و کلان بوده و رفع آنها به تلاش‌های طولانی مدت نیازمند است. دولت با آگاهی از وجود چنین موانع کلان در مقابل رشد هوش مصنوعی در این کشور همه تلاش خود را در سال‌های اخیر برای رفع آن انجام داده است. رقابت منطقه‌ای هند با چین و سرمایه‌گذاری عظیم چینی‌ها بر هوش مصنوعی احساس خطر را در میان سیاستمداران این کشور به وجود آورده و به همین دلیل سیاستمداران و مقامات عالیرتبه هندی نیز برنامه‌های زیادی را برای رفع موانع شکوفایی هوش مصنوعی در هند طراحی و اجرا کرده‌اند.
پژوهش در حوزه هوش مصنوعی در سراسر جهان چرخه‌های متناوبی از بیم و امید را با خود به همراه داشته است. در دو دهه اخیر با پیدایش اقتصاد اینترنتی، چرخش معناداری به طرف جذب کمک‌های مالی در حوزه پژوهشی و تحقیقات از طرف بخش خصوصی رخ داده است. از جنبه‌های جالب چنین چرخشی، حرکت از سوی دانشگاه‌ها به طرف صنعت بوده است زیرا عمده کمپانی‌های اینترنتی بزرگ، دانشجویان و پژوهشگران مستعد را از دانشگاه‌ها به سوی بخش خصوصی جذب کرده‌اند. این روند دارای درس‌های فراوانی برای کشوری مثل هند است.
امروزه سرمایه‌گذاری‌های زیادی روی پژوهش در حوزه هوش مصنوعی در عمده کشورهای جهان به دلیل گسترش کاربردهای هوش مصنوعی می‌شود. پیشرفت تجاری در حوزه هوش مصنوعی در سال‌های اخیر تا حدود زیادی به دلیل سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و شرکت‌های بزرگی همچون IBM مایکروسافت، فیسبوک و ... بوده است. چنین روندی در هندوستان وجود نداشته و به دلیل نبود منابع تخصیص داده شده لازم از طرف بخش خصوصی، حکومت این کشور به ناگزیر از محل درآمدهای عمومی به تأمین مالی پروژه‌های هوش مصنوعی می‌پردازد، البته در مقایسه با گذشته بخش خصوصی هند تمایل بیشتری برای سرمایه‌گذاری در حوزه هوش مصنوعی از خود نشان داده است که اگرچه کافی نیست اما قدم رو به جلویی محسوب می‌شود.
نکته مهم دیگری که درباره کاربردهای هوش مصنوعی در هند مورد توجه محققان مختلف است، تأثیر ماشینی شدن و استفاده از فناوری هوش مصنوعی بر بازار اشتغال در هند است. درواقع این ترس ناشی از احتمال از دست دادن شغل‌های هندی‌ها به دلیل ورود هوش مصنوعی به این کشور است. گزارش‌های منتشر شده صنعت تکنولوژی اطلاعات و انفورماتیک هند که در اوایل سال ۲۰۱۶ چاپ شد به خوبی بر این نکته اشاره کرده است که چگونه اتوماسیون ناشی از هوش مصنوعی، آغازگر تأثیرگذاری عمیقی بر وضعیت اشتغال در هند است. بخش خدمات IT در هند تنها بخشی نیست که تأثیرات زیان‌آور هوش مصنوعی بر وضعیت اشتغال را مشاهده می‌کند. بخش تولید احتمالا نخستین بخش این کشور است که با پیامدهای آنچه انقلاب صنعتی چهارم خوانده می‌شود مواجه می‌شود. در حالی که هندوستان امیدوار به نوعی انقلاب تولیدی خاص این کشور از طریق برنامه هندی Modi Make است اما هم‌اکنون سیاست‌گذاران این کشور با واقعیت جدیدی که ناشی از پیدایش ربات‌های صنعتی و تأثیرات آنها بر کمپانی‌های تولیدی است مواجه شده‌اند.
استراتژی ملی هوش مصنوعی هند سند مهمی در پیشرفت این کشور برای حرکت به سوی یکی از پیش قراولان هوش مصنوعی در جهان است. در واقع سند مزبور با توجه به اهمیت نوظهور هند در عرصه تکنولوژی‌های جدید مخصوصأ هوش مصنوعی، نقشه راه این کشور برای کسب جایگاه برتر در میان کشورهای دارنده هوش مصنوعی است. توصیه‌های ارایه شده در آن می‌تواند برای ما در ایران نیز مفید باشد. از نظر نویسندگان گزارش، با پدیدار شدن ماشین‌های هوشمند از یک طرف که به توانمندسازی فرایندهای شناختی همچون تفکر، تصور، یادگیری، حل مساله و تصمیم‌گیری انجامیده است و پیشرفت‌های رخ داده در گردآوری داده‌ها و بالا بردن توان پردازش کامپیوترها، هوش مصنوعی فرصت‌هایی را برای تکمیل و جایگزینی با هوش انسانی به وجود آورده است. چنین روندی به بهبود زندگی و کار ما انسان‌ها انجامیده است. هند دومین کشور پرجمعیت جهان با سریع‌ترین اقتصاد رو به رشد، سهم مهمی از انقلاب هوش مصنوعی را در جهان داراست. سند استراتژی ملی هوش مصنوعی با این فرض تدوین شده است که هند به دلیل ویژگی‌ها و توانمندی‌های آن این قابلیت را دارد که خود را در میان نقشه جهانی هوش مصنوعی تثبیت کند. رویکرد این استراتژی ملی بر این اساس بنا شده است که چگونه هند می‌تواند از هوش مصنوعی به عنوان تکنولوژی‌ای دگرگون ساز برای تشخیص رشد اجتماعی و فراگیر استفاده کند.
هدف از استراتژی بیان شده، توانمندسازی و افزایش مهارت‌های انسانی برای مواجهه با چالش‌های پدیدار شده در حوزه دسترسی، کمبود و بی‌ثباتی در حوزه نیروی متخصص کار، استفاده موثر از دستاوردهای هوش مصنوعی برای ارایه راه‌حل‌های مورد نیاز اقتصادهای در حال ظهور و بررسی پژوهش‌ها و کاربردهای هوش مصنوعی در سطح جهان است. استراتژی ملی هوش مصنوعی هند بر دسترسی همگان به منافع و دستاوردهای هوش مصنوعی تأکید می‌کند. اگرچه این استراتژی برای استفاده داخلی در هند نوشته شده است اما نویسندگان آن بر شناسایی کاربردهای هوش مصنوعی در سطح جهان و شناسایی دستاوردهای آن در سطح بین‌المللی تأکید دارند. از منظر کاربردی بر شناسایی بخش‌هایی از جامعه که بیشترین پتانسیل جذب دستاوردهای هوش مصنوعی را دارند تأکید شده است. برای مثال بخش کشاورزی در هند که از بخش‌های اصلی اقتصاد این کشور است به تکنولوژی‌های چندلایه برای جذب و نوسازی خود نیازمند است.
نویسندگان این گزارش معتقدند که هوش مصنوعی از مفهوم اولیه خود که نوعی تقلید از هوش انسانی و مشابهت‌سازی آن بود فراتر رفته است. با پیشرفت‌های شگفت‌انگیزی که در جمع‌آوری داده‌ها و همچنین پردازش و قدرت محاسباتی کامپیوترها رخ داده است، سیستم‌های هوشمند امروزه می‌توانند وظایف زیادی را به عهده گرفته و به افزایش بهره‌وری کمک کنند.
با افزایش قابلیت‌های هوش مصنوعی در حوزه‌های مختلف می‌توان آن را کاربردی کرده و از مزایای آن بهره مند شد. به دلیل ماهیت دگرگون ساز تکنولوژی و در آغاز راه بودن عمده کشورهای جهان برای استفاده از آن، هندوستان از نظر تهیه‌کنندگان این استراتژی ملی به رهبری جهان هوش مصنوعی قادر است. در واقع این استراتژی معطوف به حداکثر بهره‌برداری از هوش مصنوعی برای رشد اقتصادی، توسعه اجتماعی و پیشرفت همه‌جانبه است و امیدوارند که در نهایت هوش مصنوعی به بهبود هرچه بیشتر اقتصاد داخلی هند بینجامد.
در حالی که هوش مصنوعی این پتانسیل را دارد که در بسیاری از حوزه‌ها قابلیت کاربردی پیدا کند اما تاکنون در هند بیشتر از منظر تجاری به آن نگریسته شده است. این در حالی است که استراتژی ملی هوش مصنوعی در هند سند راهبردی بسیار مهمی در تلاش‌های این کشور در پیشرفت و حرکت به سوی تبدیل شدن به یکی از سرامدان هوش مصنوعی در جهان است.
